Eski Türk dilinde "Kazak" kelimesi "özgür, hür, bağımsız kişi" anlamına geldiği söylenir. Mısır'da 1245 tarihli bir el yazmasında, Türk-Arapça sözlükte "göçebe", "gezgin" anlamıyla geçmektedir. Çarlık Rusyasında 1734'ten 1925'e kadar, resmi versiyona göre mevcut Kazaklara Kırgız-Kaisak deniyordu.
Kazaklara verilen ilk isim KAİSAK-KAYISAK-KAYSAK'tır. Bu isimden KAZAK adına evrildiği düşünülür.
Çin kaynaklarında “Kay-Qay” halkından bahsedilir. Onların Tamgası Yılan’dır. Don Kıpçaklarının Ejderha-Kimak yani Uran-Kay halkından olduğu söylenir. Kıpçak etnik kurumunun diğer üyeleri Karluklar, Çiğiller ve Kaylar olmuşlardır. Uran kelimesi ise “Vuran” anlamına gelir ve Yılanın sokması ile eşdeğer bir sözcüktür. Uran-Kay kelimesi tam Türkçe tabirle “Vuran Yılan” anlamındadır. Kay-Qay Kaşgarlı’nın sözlüğünde adı geçen bir kabilenin adıdır.
Doğu bilimci Joseph Marquart’ın Qayı olarak yorumladığı kelime Osmanlı Kayı Boyu ile ilişkilendirilmiştir. Kaşgarlı’ya göre Kay’ların illeri Altayların eteklerindedir. Marquart Kayı Boyunun Türkleşmiş bir Moğol kavmi olan Kay yani Yılan kabilesinden geldiğini iddia eder ki, Yılan fizyolojik yapısı gereği “Kayan-kaygan” bir özellik taşır. Kайсак-Кайсака yani Kaysak-Kaysaka kelimesi Yılan anlamına da geliyor. Bu durumda Kayı Boyunun da gerçek manada anlamı Yılan Boyudur.
Kay, Kayan, Kaysak, Kızak, vb kelimeler de birbiriyle bağlantılı görülüyor. Kızak ve Kayak yapan Türkler için de söylenmiş olabilir mi? Çünkü Orta Asyadaki Türklerin kayaklar ile tanışması, coğrafi şartlardan dolayı çok erken tarihlere rastlar.
Nuray Bilgili
Teref.az