"Koronavirusa qarşı vaksinasiyaya ilin sonundan tez başlamaq mümkün deyil"
Həkim-nevroloq, Avropa Nevroloji Akademiyasının həqiqi üzvü Qalib Əsədov AYNA-ya müsahibəsində diqqətçəkən məqamlara toxunub. Müsahibəni təqdim edirik:

- Qalib bəy, həm xaricdə, həm də ölkəmizdə əksər insanlar Covid-19-u siyasi oyun, bioloji silah kimi qiymətləndirirlər. Maraqlıdır, siz bu barədə necə düşünürsünüz?

- Bu virusun laboratoriyada hazırlanması haqqında çoxlu fikirlər səslənir. Virusologiya haqqında elementar anlayışı olan bilir ki, bu, sadəcə olaraq mümkün deyil. Çünki virus çox tez mutasiyaya uğrayır, yəni dəyişir. Cəmi 3 ay keçməsinə baxmayaraq, hazırda virusun iki növünün olması artıq məlumdur: L və S formaları. Bunu yaratmaqda kimlər mənfəət götürə bilər ki? Tutaq ki, kimsə əvvəldən vaksin hazırlayıb və onun satışından xeyli miqdarda vəsait əlda etmək fikrindədir. Axı virus dəyişir, mutasiya olur. Hazırladığı vaksin 2 aydan sonra heç nəyə yaramayacaq. Fikir versəniz, tarix boyu demək olar ki, bütün silah növlərindən - odlu silah, zəhərli qazlar, hətta nüvə silahından istifadə olunub. Amma bu vaxtacan heç bir dövlət bakterioloji silahdan istifadə etməyə cəsarət etməyib. Çünki bakteriya, xüsusən də viruslar bumeranq effektini verir. Bütün bunlar komple teorilərdir. Sensasiya yaratmaq xatirinə jurnalistlərin və ya kimlərinsə uydurduğu fantaziya məhsuludur.

- Tamam, bəs, yaxşı fikrinizcə, Covid-19 nədir, bundan sonra nə kimi təhlükələr doğuracaq?

- Bu, sadəcə koronavirusdur. O, əvvəllər də insanda kəskin respirator virus infeksiyası törədicilərinin ümumi spektrində təqdim olunan fəsilənin nümayəndələrindən biridir. Hətta o, 2002-ci ildə atipik pnevmaniya törədən və indikindən daha ağır olan koronavirus da deyil. Hazırkı virus da insana başqa heyvandan yenicə keçmiş və hər virus kimi öldürməyə çalışır, amma az-az öldürür. Öldürmə qabiliyyəti az olduğu üçün də daha sürətlə yoluxur. SARS-CoV2 koronavirusu artıq hər zaman həyatımızda olacaq. O, yoxa çıxmayacaq, karantinlər onu məhv etməyəcək. Bir çox viruslar kimi koronavirusun da dərmanı yoxdur, həkim tövsiyələri dəstəkləyici müalicədən ibarətdir. Vaksin yaranacaq (zənnimcə, yayda), amma kütləvi istifadəyə ilin sonundan tez başlanılmayacaq, çünki istənilən vaksinin sınaq müddətini azaltmaq olmaz. Odur ki, planetimizin əhalisinin böyük hissəsi bu virusa yoluxmağa məhkumdur. Və bu, vacib məqamdır, çünki yoluxucu xəstəliklərə qarşı ən yaxşı vasitə – kollektiv immunitetdir (nə qədər çox insan xəstələnib immunitet qazansa, yeni xəstələnmə halları bir o qədər az baş verəcək və tədricən, xəstəlik arxa plana keçəcək). İmmunitet koronaviruslara qarşı güclənməyə məcburdur.

- Virusun əlamətləri ilə bağlı hərə bir söz deyir, o üzdən adicə boğazımız qıcıqlananda belə, artıq özümüzdən şübhələnməyə, qorxmağa başlayırıq. Bu şübhələri, qorxunu aradan qaldırmaq üçün virusun tam xarakteristikasını izah edə bilərsinizmi?

- COVID-19 virusuna yoluxan zaman xəstəliyin gedişi fərqli orqanizmlərdə fərqli cür ola bilər. Amma adətən bu xəstəliyin əlamətləri bu şəkildə baş verir: 1-3-cü günlər soyuqdəymə və qripəbənzər simptomlar ortaya çıxır. Yüngül temperatur və boğaz ağrısı görülə bilər. Həzm sistemini zəifdirsə, ürəkbulanma müşahidə oluna bilər. 4-cü gün boğaz ağrısı şiddətlənir, səs qalınlaşır. Yeyib-içməkdə çətinlik yaşanıla bilər. Yüngül başağrısı ilə birlikdə ishal başlayır. 5-ci gün boğaz ağrısı şiddətlənir. Yeyib-içmək olduqca ağrılı hala çevrilir. Bədəni və bədən üzvlərini hərəkət etdirmək sancı verir. Oynaq ağrıları müşahidə edilir. 6-cı gün quru öskürək başlayır. Danışarkən, udqunarkən boğaz ağrısı şiddətlənir. Şiddətli halsızlıq başlayır. Ürəkbulanma artır, bəzən nəfəs almaqda çətinlik yaşanır. İshal və qusma şiddətlənir. 7-ci gün temperatur 38 dərəcəyə yüksəlir. Öskürək və bəlğəm şiddətlənir. Baş və bədən ağrıları ilə birlikdə qusma da şiddətli hala çevrilir. 8-ci gün nəfəs almaq çox çətinləşir. Sinə hissəsi çox ağır hiss olunur. Öskürəklə birlikdə baş və oynaq ağrıları kəskin şəkildə artır. Bədən temperaturu 38 dərəcədən artıq olar. 9-cu gün bütün simptomlar şiddətlənir. Üz və dodaqlar da göyərir. Öskürək və bəlğəm şiddətlənir. Bədən və baş ağrıları ilə birlikdə qusma çox şiddətli hala çevrilir. Bu simptomlara sahib olduqda dərhal təcili tibbi yardıma müraciət etmək lazımdır.

- Dediyiniz kimi, SARS-CoV2 koronavirusunun ölkəmizdə hansı fəsadları olacaq?

- Hələ ki görülən tədbirlər bu virusu nəzarətdə saxlamağa imkan verir. Gələcək haqqında proqnoz vermək çox çətindir. Çünki bu virusun ən təhlükəli tərəfi birdən-birə, qəfil, olduqca çox sayda insanda peyda olmasıdır. Bu zaman suni tənəffüs aparatı çatışmır, bütün xəstəxanalar dolur və səhiyyə sistemi kollaps vəziyyətinə düşür. Hələ ki, dövlətimiz bunun qarşısını almaq üçün radikal addımlar atır.

- İndiki dönəmdə dövlət tərəfindən atılan addımları necə qiymətləndirirsiniz? Sizcə, daha nələr edilməlidir?

- Atılan addımarı lazımi, vacib və düşünülmüş addımlar kimi qiymətləndirirəm. Statistika göstərir ki, məsələn, İranla sərhədimizi bir gün gec bağlasaydıq, indiki rəqəmlər 40% çox olardı. Amma problemlər də sözsüz ki, var. Xüsusən spirt və maska məsələsində. Əslində, maska hazırlamaq elə də çətin bir şey deyil. Nə qədər spirtli içki hazırlayan zavodlar var. Bir müddət həmin zavodları spirt istehsalına yönəltmək mümkündür. Bu gün bizə spirtli içkilərdən daha çox spirtin özü lazımdır.

- Oxucularımıza virusdan qorunmaq məqsədilə nə kimi məsləhətləriniz var?

- Tövsiyəm Nazirlər Kabinetinin yanında Operativ Qərargahın tapşırıqlarını yerinə yetirməkdən ibarətdir. Bu addımlar Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyələrinə əsasən atılır və elmi əsasları var. Yəni bu gün bizim dövlət də, o cümlədən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı da məhz bunun qarşısını almağa çalışır. O üzdən məsləhət görürəm ki, karantin tədbirlərinə ciddi riayət edilsin, adamların toplaşdığı məkanlardan qaçılsın, əlləri tez-tez yusunlar. Bu virusa yoluxmuş biri heç ozünün xəbəri olmadığı (əlamətlər bir neçə gündən, bəzən həftədən sonra başlayır) halda sizi yoluxdura bilər. Bir sözlə sağlamlığımız öz əlimizdədir.

- Bəs, karantin müddətində psixoloji depressiyaya düşməməyimiz üçün nələri tövsiyə edirsiniz?

- Depressiya, adətən monoton həyat tərzindən yaranır. İnsan evdə oturmağa məhkum edildiyini düşünürsə, təbii ki, onda depressiya yarana bilər. Bundan qaçmağın ən yaxşı yolu özünüzü məşğul edin. Film seyr etmək, kitab oxumaq, domino, şahmat oynamaq, uşaqlarla vaxt keçirmək, əyləncələrlə özünü məşğul etmək mümkündür. Əgər sizdə həyəcan yaranıbsa, gəlin düşünək, görək bu həyəcananın səbəbi nədir? Virusa tutulmaq qorxusu? Bundan qaçmaq, axı mümkündür. Əllərinizi tez-tez yuyun və evdə qalın. Həyəncanlamağa ciddi bir səbəb yoxdur, deyilmi? Əminəm ki, həmişə olduğu kimi xalqımız, dövlətimiz, ümumiyyətlə dünyamız bu bəlanın öhdəsindən gələcək və əvvəlki gözəl həyatımız (hansı ki, o vaxt da narazılıq edirdik) geri dönəcək. Tezliklə bizi daha gözəl bir həyat gözlədiyinə ümid edirəm!. Bir məsələni də qeyd etməyi lazım bilirəm: Bəzən panikanı KİV özü yaradır.

- Yenə KİV? İndi günahımız nədir?

- Xəbərləri verəndə mütləq ehtiyatlı davranmaq lazımdır. Məsələn, “Azərbaycanda artıq 85 nəfər bu virusa yoluxub” cümləsi əvəzinə, “Azərbaycanda cəmi 85 nəfər yoluxub” daha sakitləşdirici təsir göstərir. “Çində artıq 81 mindir” deməkdənsə, “hələ”, ya da “cəmi” demək daha doğru olardı. Milyardlıq Çində epidemiyanın davam etdiyi, təxminən, üç ay ərzində 81 min yoluxma “cəmi” 81 mindir demək daha doğru olmazdımı? Odur ki, panikanı həddindən çox şişirdirlər. Amma vəziyyətə barmaqarası, məsuliyyətsiz də baxmaq doğru deyil. Sadəcə dövlətin verdiyi tövsiyələri yerinə yetirin.

- Tövsiyələrə, qadağalara məhəl qoymayanların da sayı kifayət qədərdir. Buna görə fövqəladə vəziyyət elan etmək lazımdır, yoxsa bu addım insanlarda daha çox qorxu yaradar?

- Ümumiyyətlə fövqəladə vəziyyət elan etməklə bağlı məsələyə dəqiq statistikanı bilmədən münasibət bildirə bilmərəm. Bu gün ölkəmizdə bütün xəstələrlə bağlı məlumat Operativ Qərargahda toplanır, analız edilir. Yəqin ki, onlar hesab etsələr ki, qadağalar daha da sərtləşdirilməlidir, bu haqda məlumat verəcəklər. Görünür, hələlik epidemioloji vəziyyəti təhlil edən ekspertlər fövqəladə vəziyyət elan etməyə ehtiyac görmürlər. Məsuliyyətsiz insanlar həmişə və hər yerdə olub, olacaq. Sadəcə onu qeyd edim ki, İtaliyada, İranda və digər ölkələrdə əziyyət çəkənlərin əksəriyyəti məhz virusa etinasız münasibət göstərən, məsuliyyətsiz insanlar olub. Taleyimiz öz əlimizdədir.