“Bakı Metropoliteni” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin dövlət qarşısında vergi borcu daha da artıb.

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin məlumata əsasən, “Bakı Metropoliteni” QSC-nin 01.02.2022-ci il tarixinə qədər vergi borcu 14 098 026 manatdır. 9 noyabr 2021-ci il tarixinə qədər “Bakı Metropoliteni” QSC-nin vergi borcu 12 milyon 974 min 333 manat təşkil edirdi. Xatırladaq ki, “Bakı Metropoliteni” QSC-nin nizamnamə kapitalı 1 770 950 768 AZN-dir. Qeyd edək ötən müddət ərzində dövlət şirkətlərinin borcu ilə bağlı məsələyə bir neçə dəfə toxunulmuşdu.

Ötən il göstərilirdi ki, “Azərsu” ASC-nin kredit və borc öhdəliyi bu il yanvarın 1-nə 264,761 milyon manat təşkil edib. Hesabat dövründə “Azərsu”yun Maliyyə Nazirliyinə borcu 17,55% artaraq 128,433 milyon manat, Almaniyanın dövlət bankı KfW-yə borcu 13,6% artaraq 66,304 milyon manat, Fransanın korporativ və investisiya bankı “Natixis”ə borcu 2% azalaraq 38,785 milyon manat, Dünya Bankına borcu 14,676 milyon manat, Asiya İnkişaf Bankına (ADB) borcu 6,5% artaraq 16,49 milyon manat, “Azərbaycan Beynəlxalq Bankı” ASC-yə (ABB) borcu isə dəyişməyərək 73 min manat təşkil edirdi.

Ümumilikdə “Azərsu” ASC-nin 3 milyondan artıq vergi borcu olduğu göstərilirdi. Hesablama Palatasının 2021-ci ilin dövlət büdcəsi sənədinə verdiyi rəydən aydın olurdu ki, 2020-2024-cü illərdə “Azəralüminium” ASC Təminat Fonduna dövlət zəmanəti ilə almış olduğu kreditlərin qaytarılmasına görə 175,5 milyon manat, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC 281,9 milyon manat, “Azərbaycan Hava Yolları” QSC 1 milyard 383,8 milyon manat, “Azərenerji” ASC 290,5 milyon manat, “Azərişıq” ASC 26,9 milyon manat, “Azəristiliktəchizat” ASC 23,8 milyon manat, “Azərkosmos” ASC 142,8 milyon manat, “Azərsu” ASC 9,9 milyon manat, SOCAR 169,1 milyon manat, “Azİntelekom” MMC 322,6 milyon manat, Gənclər və İdman Nazirliyi 48 milyon manat vəsait ödəməlidir. SOCAR-ın qısamüddətli xarici borclarının 5,91 milyard manat, cəmi borclar isə 11,219 milyard manata çatdığı göstərilirdi.

Bununla yanaşı, SOCAR Azərbaycan Beynəlxalq Bankından 21 iyul 2022-ci ildən başlayaraq 23 avqust 2026-cı ilədək ödəmək şərti ilə illik 4,0-4,8 faizlə 559 milyon manat, Maliyyə Nazirliyindən 12 yanvar 2024-cü ildən başlayaraq 1 aprel 2039-cu ilədək qaytarmaq şərti ilə illik 0,1 -3,8 faizlə 354 milyon manat – cəmi 913 milyon manat borc götürüb. Bundan əlavə, ödənilməmiş istiqrazlar üzrə 175 milyon manat İnvestisiya Şirkətinə, 2 milyard 960 milyon manat isə Dövlət Neft Fonduna borcu yaranmışdı. 2021-ci ilin dövlət büdcəsinin layihəsində qeyd olunur ki, yerli xərclərin 160,1 milyon manatı (18,6%) icra hakimiyyəti orqanlarının saxlanılması xərclərinə yönəldilmişdi.

Bundan başqa, “Azəristiliktəchizat” ASC-nin “Azəriqaz” İstehsalat Birliyinə olan 20 milyon borcu dövlət hesabına ödəniləcəyi bildirildi. Beləliklə, bu istiqamətdə mövcud problemlərin aradan qaldırılması məqsədilə ölkə başçısı tərəfindən dövlət şirkətlərinin və müəssisələrinin, habelə dövlət payı olan təsərrüfat cəmiyyətlərinin vahid prinsiplər əsasında idarə olunması, onların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, o cümlədən həyata keçirdikləri investisiya proqramlarının şəffaflığının və iqtisadi səmərəsinin yüksəldilməsi, rəqabət qabiliyyətinin artırılması, maliyyə sağlamlığının və dayanıqlılığının yaxşılaşdırılması məqsədilə “Azərbaycan İnvestisiya Holdinqi” publik hüquqi şəxs yaradıldı. Ancaq hələ də dövlət şirkətləri öz borclarını açıqlamaqda davam edirlər.

Dövlət qurumlarının ziyanla işləməsi nə ilə bağlıdır? Teref.az-ın məlumatına görə, iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli Cebhe.info-ya bildirib ki, dövlət şirkətlərinin ən böyük problemi gəlir deyil, xərc hissəsidir:

“Xərc hissəsinin şişirdilməsi, qeyri-rasional xərcləmələrin olması, xərclərə nəzarət mexanizminin olmaması nəticə etibarilə onların ziyanla işləməsinin və yaxud vergi borclarının yaranmasının əsas səbəblərindən biridir. Biz zaman-zaman görürük ki, həmin şirkətlərin həm bir-birilərinə, həm də dövlət büdcəsinə borcu olur, vergi daxilolmaları ilə bağlı problemlər yaşanır. Nəticə etibarilə onun səbəbləri hesablanmır. Əgər səbəblər hesablansa məlum olar ki, onların əsas problemi xərclərin şişirdilməsidir. Yəni bütün dövlət şirkətlərində xərclərə nəzarət mexanizminin zəif, müəyyən korrupsiya sxemlərinin olması onların xərclərini şişirdir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq onlar xərclərini gəlirlərdən çıxırlar, yerdə qalan hissəni ziyan kimi göstərirlər. Nəticədə ziyanla işlədiklərini bəhanə gətirərək vergiləri də ödəmirlər. Əsas problem xərc sisteminin şişməsi və buna nəzarət mexanizminin olmamasıdır. Daha bir problem isə odur ki, bu kimi açıqlamalarla onlar vergi borcu və digər probleminin olmasını bəhanə edərək qiymət artımına gedir, tarifləri yüksəltməyi də bununla əsaslandırırlar.

Bu baxımdan, Metropoliten bu kimi açıqlamalar verməklə, sərnişindaşımalarda maya dəyərinin yüksəldiyini bəhanə edərək tarifləri, qiymətləri artırmağı düşünürlər. Ola bilsin ki, yaxın zamanlarda bunları bəhanə edərək tariflərin artırılması ilə bağlı Tarif Şurasına müraciət də edilsin”.

Ekspertin sözlərinə görə, il yarımdan çoxdur ki, İnverstisiya Holdinqi fəaliyyət göstərir:

“Onların yaradılması ilə müəyyən ümidlər yaranmışdı ki, İnvestisiya Holdinqi ən azından nəzarət mexanizmlərinin, şəffaflığın artırılmasında, müşahidə şuralarının yaradılması mühüm rol oynayacaq. Ancaq təəssüf ki, il yarım keçməsinə baxmayaraq, İnvestisiya Holdinqinin və müşahidə şuralarının fəaliyyəti demək olar ki, nəzərə çarpmır. Köhnə qaydada çarxlar dönməyə başlayır, əvvəlki qaydada necə işləyirdilərsə o qaydada da işləməkdə davam edirlər. Bu da təəssüf doğurur”.