Son illər gözlənilməz hadisələr dünya iqtisadiyyatına dərindən təsir edib. Bəs 2024-cü ildən gözləntilər nədir?

“Cebhe.info” xəbər verir ki, dünya iqtisadiyyatına nəzər saldıqda, 2020-ci illər qlobal iqtisadiyyat üçün eniş və çıxışlarla başladı. Onilliyin son günü olan 31 dekabr 2019-cu ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Çində müəmmalı bir tənəffüs yolu xəstəliyinin ortaya çıxdığını bildirdi.

Mart ayında qədər koronavirus pandemiyası hələ iki il davam edəcək qlobal iqtisadi artıma sarsıdıcı zərbə vurdu. Rusiya 2022-ci ilin fevralında Ukraynanı işğal edəndə dünya bu böhranın təsirindən təzəcə çıxmağa başlamışdı. Bundan sonra neftin qiyməti qalxmağa başladı və bu da inflyasiyaya səbəb oldu. Pandemiyadan böyük zərər görən təchizat zəncirləri daha da çıxılmaz vəziyyətə düşdü.

Avropa siyasi səbəblərdən ən böyük enerji tərəfdaşı olan Rusiya ilə ticarəti dayandırdı. Bütün bunlarla yanaşı, kriptovalyutaların çöküşü, “evdən iş inqilabı” və süni intellektin iş həyatında artan yeri özünü göstərməyə başladı.

Beləliklə, 2024-cü ilə girmək üzrəyik, qlobal iqtisadiyyat gələcəkdə nə qədər sabitlik vəd edir?

Son illərin tarixi hadisələri gələcək üçün qiymətləndirilə bilməyən iqtisadi “miras” qoyub. Dünyanın ən inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarında inflyasiya yavaşlasa da, faiz dərəcələri son dərəcə yüksək olaraq qalır.

Bu faiz dərəcələrinin nə vaxt düşəcəyi ilə bağlı etibarlı proqnoz yoxdur və mərkəzi banklar bununla bağlı çox erkən addımlar atmaqdan çəkinirlər. Bəzi ekspertlər pul siyasətinin sərtləşdirilməsinin təsirlərinin 2024-cü ildə hiss olunmağa başlayacağını proqnozlaşdırırlar. Keçən il bir çox müşahidəçilər bu təsirlərin 2023-cü ildə hiss olunmağa başlayacağını proqnozlaşdırsalar da, bu baş vermədi.

Böyük Britaniyada yerləşən iqtisadi tədqiqat və bazar təhlili təşkilatı “Oxford Economics”in nümayəndəsi Adam Slater bildirib ki, bütün sarsıntılara baxmayaraq, qlobal iqtisadiyyat proqnozlaşdırıldığı dərəcədə zəifləmədi:

“Bununla belə, bunun zaman məsələsi olduğunu düşünürük”.

2024-cü ildə qlobal artımın əhəmiyyətli dərəcədə “zəifləyəcəyini” proqnozlaşdıran Slater texniki tənəzzül ehtimalını istisna etmir. İqtisadçılar 2024-cü ildə qlobal Ümumi Dünya Məhsulunun (GWP) artımının 2023-cü ildəkindən çox da fərqlənməyəcəyini proqnozlaşdırırlar. Hətta yavaşıyacağını proqnozlaşdıranlar da var. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) gələn il təxminən 2,7 faiz artım proqnozlaşdırır. Bu, 2023-cü ildəki 2,9 faiz nisbətindən az deməkdir.

Digər tərəfdən, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) artım tempini 2,9 faiz, Avropa Mərkəzi Bankı isə 3 faiz səviyyəsində qiymətləndirir. Proqnozlar müxtəlif regionlarda fərqli artım templərinə işarə edir. Məsələn, BVF ABŞ-da (ABŞ) Çin və Avropa ilə müqayisədə daha güclü artım olacağını proqnozlaşdırır.

Yavaşlayan Çin iqtisadiyyatı 2024-cü ildə yaxından izlənilməli olan hadisələrdən biridir. Dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin qlobal kurs üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadçı Slater “Çin həm qlobal artım, həm də Asiya regionu üçün çox önəmlidir”,- deyib.

Hindistan Siyasət Araşdırmaları Mərkəzindən Sushant Sinqxh Çin iqtisadiyyatının "dirçəliş və ya çöküş" imkanlarının 2024-cü il üçün çox vacib olduğunu vurğulayıb. 2023-cü ilin əvvəlində Dünya Bankı elan etmişdi ki, Çinin iqtisadi vəziyyəti hamıdan əvvəl Şərqi Asiya regionuna təsir edəcək.

Şərqi Asiya ölkələri ənənəvi olaraq qlobal iqtisadiyyatın güc mərkəzləri kimi fəaliyyət göstəriblər. Vaşinqtonda yerləşən Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzindən Villiam Reinş Çinin gələcəyinə nikbin baxır.

O, qiymətləndirmədə deyib:

“Dövlətin nəzarəti altında olan iqtisadiyyatların ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri səhvlərinin nəticələrini təxirə sala bilməsidir. Çin banklara deyəcək ki, bu sektora borc verin. Şirkətlərə “Siz iflas edə bilməzsiniz” deyəcək, ya da bəlkə mesaj vermək istəyəndə şirkətlərə iflas etməli olduqlarını söyləyəcək. Amma əsl aktor qərarları verən əyalət hökuməti olacaq”.

Digər tərəfdən, Çin iqtisadiyyatının çökəcəyi ilə bağlı proqnozların real olmadığını, digər tərəfdən ölkədə ciddi iqtisadi problemlərin olduğu da vurğulanıb:

“Onların çox güclü ixrac sektorları var, o cümlədən elektrik avtomobillərinin akkumulyatorları, istehlakçı elektronikası və mədən sənayesi. Bunlar onları qlobal miqyasda yüksək rəqabət qabiliyyətli edən sahələrdir və bu, dəyişməyəcək”.

İqtisadçını dünya iqtisadiyyatı baxımından narahat edən bir məqam da Tayvan məsələsidir. Si Cinpinq və Cozef Bayden arasında son görüşün ABŞ-Çin münasibətlərindəki buzları müəyyən qədər əritdiyini qeyd edən iqtisadçı, bununla belə, Çinin Tayvanı işğal etmə ehtimalının qlobal iqtisadiyyatın gələcəyi üçün böyük yük yaratdığı qənaətindədir.

Bununla belə, ekspertlər mümkün işğalın yaxın gələcəkdə, ən azı 2024-cü ilə qədər baş verməyəcəyini proqnozlaşdırırlar. Bu məsələdən narahat olan Sinqx “Şinin düşündüyü tək şey onun qoyacağı mirasdır” ,- deyib.

Tayvanda münaqişə yəqin ki, yaxın gələcəkdə baş verməsə də, Ukraynada iki ilə yaxındır davam edən müharibə 2024-cü ildə də dünya iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərməkdə davam edəcək. Ukrayna müharibəsinin hələ də qlobal iqtisadiyyat baxımından ən əhəmiyyətli komponent olduğunu vurğulayan Sinqx bildirib:

“Rusiya-Ukrayna müharibəsi birbaşa olaraq qida, gübrə və yanacağa təsir edir. Bu üç amil xüsusilə Qlobal Güneydə bir çox insanın həyatına təsir edir”.

Ukraynadakı müharibə son iki ildə qlobal enerji və ərzaq bazarlarına mənfi təsir göstərib. Müharibə ilə bağlı proseslərin çətinliklərini isə dünyanın ən kasıb cəmiyyətləri yaşamalı oldular. Ekspert Hindistanın kağız üzərindəki yüksək artım rəqəmlərinə baxmayaraq, ölkədə yaşayan insanların əksəriyyətinin iqtisadi çətinliklər içində olduğunu vurğulayıb.

Hindistan hökuməti bu yaxınlarda ölkədə 800 milyondan çox insanı pulsuz taxılla təmin edəcəklərini açıqlayıb. Hindistan 2024-cü ildə kritik seçkilərin keçiriləcəyi ölkələrdən biridir. Gələn il dünya üzrə 4 milyarddan çox seçici seçkiyə gedəcək.

Türkiyə, Pakistan, Braziliya, İndoneziya, Meksika, Banqladeş və ola bilsin ki, Böyük Britaniyada da seçkilər keçiriləcək. Bütün bu ölkələr iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli olsa da, 2024-cü il ABŞ-da prezident seçkilərinin iqtisadiyyat baxımından ən önəmli seçki olduğunu qeyd etmək yerinə düşər. Keçmiş Prezident Donald Tramp səsvermədə hazırkı Prezident Cozef Baydeni qabaqlayır və Trampın gələn il noyabrda seçilməsi dörd illik fasilədən sonra tarixdə ikinci müddətin başlanğıcı olacaq.

Çalışdığı müddətdə Çinlə “ticarət müharibəsi” aparan Trampın Ağ Evə dönəcəyinin qlobal iqtisadiyyat üçün necə olacağı bəlli deyil. Tramp seçkilərdə qalib gəlsə, 2025-ci ilin əvvəlində vəzifəsinin icrasına başlayacaq. 2024-cü ildə dünya iqtisadiyyatına təsir edə biləcək bir çox amillər və mümkün inkişaflar var. Bir çox sektorlarda yaşıl enerjiyə keçid və süni intellektin sürətli inkişafı iş dünyasındakı müzakirələrdə mərkəzi rol oynayacaq.

Bununla belə, pandemiya və Ukraynadakı müharibə göstərdi ki, əsas müəyyənedici amilləri proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Gözlənilməz hadisələr dünyanın gedişatını dəyişir.