«Təzadlar»ın 15 avqust 2016-cı il tarixli sayında daxil olmuş şikayət əsasında AMEA-nın Aşqarlar Kimyası İnstitutu barədə bir araşdırma yazı təqdim edilmişdir. Aradan bir müddət keçmiş məlum oldu ki, institutun direktoru, akademik Vaqif Fərzəliyev Azərbaycan Mətbuat Şu4rasına şikayət göndərib… Halbuki Mətbuat şurası əsasən barəsində şikayət edilən KİV-in mövcud KİV qanunvericiliyini pozmasını, yaxud jurnalistlərin peşə kodeksini pozmasını və s. Araşdırır, müvafiq qərar qəbul edir.
İndiki halda isə, «Təzadlar»ın əməkdaşı olaraq biz məlum şikayəti araşdırarkən ilk növbədə qarşı tərəfin-yəni akademik Vaqif Fərzəliyevin mövqeyini öyrənmişik, özünə zəng etmişik, institutda olmuş, şikayət olunan xüsusatların səhihliyinə şahid olmaq üçün müşahidələr aparmışıq və s. Bütün bunlar məqalədə öz əksini tapıb… Amma bu yazıda institutun son on ildə ciddi bir səmərəli təkliflər paketinin olmamasını, hansısa bir yenilik edilməməsinin, bu yeniliklərin istehsalata tətbiq olunmamasını və s. Dilə gətirməyimiz bərk xətrinə dəyib… O dərəcədə ki, hətta o, əsəbləşərək yazı müəllifi olaraq məni «Qəvami» adlı bir reket jurnalistlə qoşalaşdırıb və Mətbuat şurasına şikayətnaməsində də dolayısı ilə mənim də ona zəng etməyimi təmənna məqsədi ilə edildiyini dilə gətirmişdir. Mən bütün iradları bəlkə də Vaqif müəllimin ağsaqqalığına qurban verərdim, amma sonuncu məsələnin üstündən sükutla keçmək fikrim yoxdur. Odur ki, sonuncu yazıdan keçən müddətdə apardığım digər araşdırmaları da ümumiləşdirib Vaqif müəllimin diqqətinə yetirirəm:
Çox hörmətli Vaqif müəllim!
Sizə öz dərin minnətdarlığımızı bildiririk ki, zəhmət çəkib, Azərbaycn Mətbuat Şurasına institunuzun fəaliyyətsizliyi, hanssıa elmi yeniliyin olmaması və s. kimi nöqsanlardan bəhs edən “Aşqarlar kimyası institunda “ölü canlar”” başlıqlı (tezadlar.az saytı, 15.08. 2016-il) sağlam tənqidli yazımıza iri həcmdə bir cavab məktubu yazmısınız və institunuzun fəaliyyəti barədə ətraflı arayış vermisiniz. Lakin məktubunuzu oxuyarkən bir daha yazdığımız məqalədə qoyulan problemlərin doğruluğuna əmin olduq deyə, aşağıda bu əminliyimizə əsas verən məqamları sadalayırıq, nəzəri və praktik “uğurlarınız”ı ayrılıqda təqdim edib, hər birini ətraflı analiz edirik:

NƏZƏRİ NAİLİYYƏTLƏRİNİZ:

Yazırsınız: “…Jurnalistə yuxarıda tətbiq olunan və tətbiqə tövsiyə olunan işlər haqqında məlumat verdim. Fundamental tədqiqatların nəticələri isə çap olunan məqalələr, konfranslarda edilən məruzələr və alınan patentlərlə müəyyən olunur. Son 10 ildə institut əməkdaşları tərəfindən 599 məqalə, o cümlədən 230-u xaricdə (228-i impakt-faktorlu jurnallarda) çap olunmuşdur”
Beləliklə, alınır ki, bunlardan 469-u institutun öz jurnalında çap olunub ki, o yurnal da hansısa məqsədə görəsə internetə yerləşdirilmir. Sizcə bunun özünü plagiat faktını gizlətmək kimi yozmaq olarmı?
Yerdə qalan məqalələrdən 2-si heç bir impakt-faktora malik olmayan jurnalda dərc olunub. 228-i isə hər hansı bir İmpakt-faktora malik olan jurnalda çap olunub, yəni 0,001 səviyyəli – özü də Rusiya İmpakt-faktorudur yəqin ki (RİNÜ), Avropa və Amerika yox (yəni, JCR İmpakt-Faktoru yox). Sizdən xahiş edirik ki, konkret olan 2-dən yuxarı İmpakt-faktora malik jurnallarda institutunuzun neçə məqaləsi dərc olunubsa, onu ayrıca qeyd edərdiniz və linkini də göndərəydiniz ki, yoxlaya bilək. Xarici ölkələrdə 2 İmpakt-Faktora malik jurnalda çap olunmaq dərsindən “2” qiymət almaq kimi yozulduğu bir dövrdə, Siz 0,2 səviyyəli İmpakt-Faktora malik jurnallarda dərc olunmağı doğrumu hesab edirsiz? Özü də JCR İmpakt-Faktoru “0” olan jurnallarda? Bu, Avropa və Amerikada 1-ci kurs tələbələri qarşısında qoyulan minimal səviyyədir, Akademiklər üçün bu hədd gülüş doğurar.
Yazırsınız: “…Bunlara edilən istinadların sayı 437 ədəd təşkil edir.”
Əvvəla, 20 il ərzində cəmisi 437 istinad – bunun özü gülüncdü. Üstəlik də bunun neçəsi institunuzun öz əməkdaşlarına və ya Azərbaycan müəlliflərinə aiddir (yəni avto-istinaddır və müəlliflərin bir-birinə istinad etməsi faktıdırmı?), - xahiş edirik bunu da izah edərdiniz.
Biz izah edə bilərik: 3 nəfər həmmüəlliflə şərik yazdığınız (Siz 4-cüsünüz) "Optimizaüiə proüessa orto-alkilirovaniə fenola stirolom" (Nefteximiə. 2007. T. 47. № 1. S. 58-63.) məqalənizə istinad edənlər AMEA-nın 6 əməkdaşı (http://elibrary.ru/item.asp?id=17166492) və Qafqaz Universitetinin 2 tələbəsidir (http://elibrary.ru/item.asp?id=26335369).
Və yaxud, BDU-nun rektoru Abel Məhərrəmov və daha 4 həmmüəliflə şərik yazdığınız "Sintez i antiokislitelğnıe svoystva nekotorıx 3,4-diqidropirimidnn2(1n)-on(tion)ov" (Jurnal prikladnoy ximii. 2006. T. 79. № 5. S. 796-800.) məqalənizə 5 istinad var. Bunların da hamısını o məqalədə sizinlə həmmüəllif olan Qurbanova Məlahət Müsrət qızı edib, yəni hər yeni məqaləsində o məqaləsinə istinad göstərib, nəticədə sizə də istinad alınıb (???).
Və yaxud, 5 nəfər institut əməkdaşı ilə şərikli yazdığınız "Proizvodnıe n-alkil(aril)- 1,2(1,3)-diazaüikloalkanov. antimikrobnıe svoystva" məqalənizə isə cəmisi 3 istinad var. Onun da 1-i institunuzun digər 6 əməkdaşının yazdığı bir məqalədən edilir (http://elibrary.ru/item.asp?id=17293513), digər ikisini isə 2 başqa məqalənizdən özünüz-özünüzə istinad etmisiniz (http://elibrary.ru/item.asp?id=21139240; və http://elibrary.ru/item.asp?id=22264762). Bu elmi yenilik və ya elmi uğurdurmu???
Bütün digər işləriniz də belədir. Bu istinadların 90%-ini Azərbaycan müəllifləri edir - ya hər kəs öz-özünə, ya da “əl əli yuyar, əl də üzü” prinsipi üzrə qarşılıqlı olaraq bir-birinə. Siz bunamı böyük uğur deyirsiniz? Gülməli, bəlkə də ağlamalıdır!!!
Bunun əvəzində yaxşı olardı deyəydiniz ki, hansı böyük Avropa alimi sizin məqalələrə istinad edib? Və ya hansı tanınmış Avropa jurnallarından sizin işlərə istinad olunub? Hansı Amerika institunda mühazirəyə dəvət almısız? Sizin öz əməkdaşlarınızın 0,2 Rusiya İmpakt-Faktoruna malik hansısa bir kooperativin jurnallarında çap etdirdiyi məqaləsindən Sizə dəfələrlə istinad etməsini uğurmu hesab edirsiz?
***
Yazırsınız: “Məruzə və tezislərin ümumi sayı 552-dir ki, bunlardan 292-si respublikada, 260-ı xaricdə dərc olunub.”
Xahiş edirik ayrıca qeyd edərdiniz: yuxarıda dediyiniz 599 rəqəminə bunlar da daxildir, ya bunlar ayrıdır? Və bunların çap olunduğu jurnallar içərisində İmpakt-faktoru 1-dən yuxarı olanı varmı? Həmçinin eynilə yuxarıda deyilənlər buna da aiddir.
Yazırsınız: “Son 10 ildə institut əməkdaşlarının 20 kitabı çap olunub”.
Çox üzr istəyirəm, müqayisə üçün, amma deməliyəm: mənim kənddə bir şair tanışım var, onun isə təkcə 5 ildə 24 kitabı çap olunub: havadan-sudan, tozdan, palçıqdan, bir sözlə ağlına hər nə gəldi ondan yazıb, hazır olanda da həyətindəki qoyunlarından birini satıb, gəlib Bakıda 5-ci dərəcəli bir mətbəədə çap etdirib, qayıdır. Yəni ki, bu gün senzura yox, qadağa yox. Kim nə qədər istəsə pulunu verib kitab çap etdirə bilir. Bunun nəyi nailiyyətdir? Siz deyin ki, Amerikada, Fransada tanınmış nəşriyyatlar tərəfindən əməkdaşlarınızın neçə kitabı çap olub? Azərbaycanda öz hesabına kitab çap etdirmək nə vaxtdan qəhrəmanlıq olub?
Yazırsınız: “İnstitut əməkdaşlarının ixtiralar üzrə aldıqları 162 Azərbaycan patentinin 105-i son 10 ilə təsadüf edir”.
Çox hörmətli Vaqif müəllim, yenə də ucuz reklam siyasəti yürüdürsünüz. Əvvəla, patent nə vaxtdan alimliyin göztəricisi olub? Ancaq Sovet dövründən qalma stereotiplərlə yaşayan yaşlı nəsli belə rəqəmlə təəccübləndirmək olar, çünki Sovet dönəmində patent böyük bir iş idi. Bu gün istənilən traktorçu traktorunun başına buynuz qoymaqla, “yeni traktor dizaynı” adı ilə onu patentləşdirə bilər. İstəsəniz sizə internetdən tapıb yüzlərlə gülünc patentləri göstərə bilərəm: “Pişiklər üçün çətir”, “Arxaya təpik vurma qurğusu” (ABŞ Patenti № 6 293 874) və s. Bunun əvəzinə siz desəydiniz ki, Avropa, Amerika patentlərinə maliksiniz – bax onda bizi həqiqətən təəccübləndirmiş olardınız. Bəs niyə xarici yox, hamısı Azərbaycan patentidir? Ona görə ki, hamısı xaricdə heç kimə lazım deyil və ya onlardan “oğurluq”dur yəqin ki…
Yaxşı, deyək ki, faydalı patentlərdir bunlar: Bəs bu patentlərdən instituta nə qədər mənfəət, qazanc gəlib? Siz bu barədə niyə heç nə yazmırsınız? Boş və mənasız “pişik üçün çətir” tipli yeniliklər quraşdırıb, statistika üçün onu patentləşdirmək niyə lazımdır, əgər o heç yerdə kiməsə lazım deyilsə? Yox əgər gərəklidirsə, o zaman sizdən xahiş edirik ki, konkret pul ekvivalenti ilə göstərin bu patentlərin dəyərini, kəmiyyətini sadalamaqla yox: institutun büdcəsinə bu patentlərin tətbiqindən bir ildə nə qədər mənfəət gəlib və institut bu əlavə qazancdan dövlətə nə qədər gəlir vergisi ödəyib?
Deyə bilərsiniz ki, bunlar müəlliflərin öz şəxsi əqli mülkiyyətləridir və ona görə də, hər birinin müəllifi özü patentləşdirib bunları. Əgər belədirsə, nəzərinizə çatdırmağı zəruri hesab edirik ki, «Patent haqqında» AR qanununun 13.2 maddəsinə görə “Xidməti vəzifələrinin həyata keçirilməsi və ya işəgötürənin yazılı şəkildə verdiyi (istehsal, elmi-tədqiqat, bədii-qrafik və başqa səpkili)tapşırığı ilə əlaqədar işçinin yaratdığı ixtira, faydalı model və sənaye nümunəsi üçün patent almaq hüququ, işəgötürənə mənsubdur”.
Yəni, institunuzun avadanlıqlarından istifadə etməklə və dövlətdən buna görə məvacib alaraq yerinə yetirilən bütün işlər İnstitutun mülkiyyətinə aid olmalı idi. Əgər bunlara əməkdaşlar fərdi şəkildə patent alıbsa, bu artıq - qanun pozuntusu və korrupsiya faktıdır.
Yazırsınız: “Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin ixtiraçılıq sahəsində nailiyyətlərə görə 2013, 2014 və 2016-cı illərdə keçirdiyi I, II və III Respublika Müsabiqələrinə institut tərəfindən təqdim olunan patentlərdən üçü (2013-cü ildə İ2012 0037, 2014-cü ildə İ2013 0046, 2016-cı ildə İ20150075) müsabiqənin qalibi olmuş və II dərəcəli diplom və mükafata layiq görülmüşdür.”
Hörmətli Vaqif müəllim, bir daha deyirik, patentin dəyəri “Molodes”lə ölçülmür. Nə qədər qazanc gətirib o patentlər? Siz dediyiniz o kağız parçaları ilə institutun əməkdaşlarının qarnı doymur və büdcəyə vergi gəlmir – hanı qazanc? Niyə axı “elmi kəşfləriniz” ancaq Azərbaycanda, özü də heç internetə yerləşdirilməyən jurnallarda çap olunur? İxtiralarınız Azərbaycanda patentləşdirilir, tətbiq olmamış, dövlətə böyük fayda gətirməmiş işlərinizə Azərbaycan təşkilatları mükafat verir, və s., və i.a. Bəs Sizin işlərinizi Azərbaycandan kənarda niyə qəbul etmirlər, Beynəlxalq mükafatlar vermirlər? İpakt-Faktoru 4-5 olan jurnallardan istinad etmirlər, ondan dövlətə milyonlarla dollar gəlir gəlmir? Hanı bunların son nəticədə mənfəəti? Boş kağızlarla kimi aldadırıq biz?
***
Yazırsınız: «İnstitutun əməkdaşları bir sıra Dövlət proqramlarının yerinə yetirilməsində iştirak edirlər».
Bu da mücərrəd bir sözdür və yenə də pul ekvivalenti ilə ölçülmür.
Yazırsınız: “Mən bir sıra Beynəlxalq və Respublika qrantlarının qalibi olmuşam. Apardığım çoxşaxəli elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri 663 elmi əsərdə, o cümlədən 111 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə, 3 monoqrafiya və 1 kitabda öz əksini tapmışdır. Əsərlərimin çox hissəsi xaricdə çap olunmuşdur. Tanınmış beynəlxalq jurnallarda əsərlərimə istinad olunur.”
Biz elə bu məsələnin üstünə gəlmək istəyirdik: Belə çıxır ki, İnstitutun bütün işçiləri öz məqalələrinə, patentlərinə və Qrant layihələrinə Sizi həmmüəllif yazırlar? Çünki elə bütün institutun çap etdirdiyi məqalə və tezislərin, kitabların, patentlərin sayı bu qədərdir, həm də bayaq adlarını sadaladığımız məqalələrin heç birində siz təkmüəllif deyilsiniz. Üstəlik də “Xaricdə” yox, düzgün olardı deyəsiniz ki, “MDB məkanında çap olunub”, həmçinin nə vaxtdan müəlliflik şəhadətnaməsi alimliyin göstəricisi olub? İstənilən bədii, incəsənət əsərini aparıb rüsum ödəyərək AR Müəllif Hüquqları Agentliyində qeydiyyatdan keçirmək olar və müəlliflik şəhadətnaməsi alırsan. Bunun kəşf və ya ixtira olmasına heç bir ehtiyac yoxdur: “Müəllif hüququları və Əlaqəli Hüquqlar haqqında” AR Qanunun 5.1. maddəsində yazılır:“Müəlliflik hüququ təyinatından, dəyərindən və məzmunundan, habelə ifadə formasından və üsulundan asılı olmayaraq yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan həm açıqlanmış, həm də açıqlanmamış, obyektiv formada mövcud olan elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinə şamil edilir. Müəlliflik hüququnun yaranması və həyata keçirilməsi üçün əsərin qeydiyyata alınması, yaxud hər hansı başqa üsullarla rəsmiləşdirilməsi tələb olunmur”.

PRAKTİK NƏTİCƏLƏRİNİZ:

Yazırsınız: “Məqalədə qeyd olunur ki, institutun son 20 ildə heç bir samballı elmi işi olmayıb. Məqalənin məzmunu ilə tanış olarkən müəllifinin elmdən, onun nəticələrinin tətbiqi mexanizmdən xəbərdar olmadığı məlum olur. Elmi nəticələrin tətbiqi çətin proses olub, yalnız institutdan asılı deyil. Onu da qeyd edim ki, son 20 ildə institutun 21 işləməsi tətbiq olunmuşdur. Təkcə son bir ildə AMEA-nın Təcrübə-Sənaye Zavodunda institutun onlarla işləməsi tətbiq edilib.”
Yəni ki, hər ilə cəmisi 1 işləmə düşür ki, bunların da yarıdan çoxu elə təcrübi məqsədlə AMEA-nın öz təcrübə zavodunda 1-2 nüsxədə hazırlanıb, vəssalam. Pul ekvivalenti ilə Qazanc nə qədər olub: xahiş edirik bunu izah edərdiz – jurnalda qarşısına “quş qoymaq” xatirinə olan işləri böyük xidmətmi hesab edirsiz? Təcrübə məqsədilə yaradılmış eksperimental nüsxəni tətbiqmi hesab edirsiz?
Yazırsınız: “Ölkəmizin suverenliyinin ilk illərində respublikamızda aşqarlar və sürtkü materialları sahəsində vəziyyət çox çətinləşdiyi bir şəraitdə respublikanın müxtəlif növ sürtkü yağlarına olan tələbatını ödəmək məqsədi ilə AKİ tərəfindən qısa bir müddətdə Bakı baza yağları əsasında müxtəlif təyinatlı (o cümlədən xüsusi təyinatlı) dizel mühərrikləri üçün bir sıra motor yağları, müxtəlif növ nəqliyyat vasitələri üçün transrnissiya yağları yaradılmış, istehsalı sənaye və təcrübi-sənaye miqyasında təşkil edilmişdir. Bunlara misal olaraq M-10B2, M-10Q2.., M-14Q2, M-14B2, M-14QB, xüsusi təyinatlı M-16İXP-3 yağlarının analoqları olan yeni motor yağlarını, xaricdən gətirilmiş avtobus və mikroavtobusların istismarını təmin etmək üçün xarici analoqlara uyğun yaradılmış motor və transrnissiya yağlarını gösləımək olar. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin Dənizdə Neft və Qazçıxarma İstehsalat Birliyində istifadə edilən və xaricdən gətirilən M 14QB motor yağının yeni analoqu institut tərəfindən yaradılmış və istehsalı institutun nəzdində fəaliyyət göstərən "Aşqar” Təcrübi istehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büroda (hazırkı "Aşqar" EImı İstehsal Bırliyi) təşkil edilmişdir. İnstitut tərəfindən Bakı Məişət Kondisinerləri zavodunda işlədilən yapon yağlayıcı-soyuducu mayesini əvəz edən yeni yaglayıcı soyuducu maye yaradılmışdır.”
Hörmətli Vaqif müəllim, bunları yazarkən heç fərqinə vardınızmı ki, Siz sadəcə Sovet dövrünün ətaləti ilə hələ də hərəkətini davam etdirən 90-cı illərin uğurlarına söykənirsiniz? Özünüz də etiraf edirsiniz ki, bunlar 90-cı illərin və rəhmətlik Kondisioner zavodunun hələ sağ olduğu illərə aiddir və əslində də heç bizim indi keçmişə qayıdıb bunun düz və ya yalan olduğunu yoxlamağa da heç bir imkanımız yoxdur. Bizi bugünün uğurları maraqlandırır. Sovet dövrünün yox (90-cı illərdə hələ də Sovet dövrünün ətaləti ilə çox müəssisə hərəkətini davam etdirirdi hələ).
Üstəlik də, yazdıqlarınızdan aydın olmur: Siz demək istəyirsiniz ki, hələ Sovetlər dövründən məşhur olan M-10B2, M-10Q2, M-14Q2, M-14B2, M-14QB, xüsusi təyinatlı M-16İXP-3 motor və transmissiya yağlarını siz ixtira etmisiniz? Cavabınız qəti aydın olmadı – bu yağların sizin instituta hansı aidiyyəti var? Məsələ burasındadır ki, həmin yağlar hələ Sovetlər dövründə ixtara olunmuş və bütün dünyada hələ də SSRİ-nin 80-ci illər QOST standartı ilə istehsal olunur – o cümlədən Azərbaycanda da. Buyurun baxın:
• M-10B2. QOST 8581-78 (qüvvəyə minib: 01.01.1980) (http://vsegost.com/Data/80/8067/1.gif)
• M-10Q2. QOST 8581-78 (qüvvəyə minib: 01.01.80) (http://vsegost.com/Data/80/8067/1.gif)
• M-14B2. QOST 12337-84 (qüvvəyə minib: 01.01.1985) (http://vsegost.com/Data/75/7588/1.gif)
• M-14Q2. QOST 12337-84 (qüvvəyə minib: 01.01.1985)(http://vsegost.com/Data/75/7588/1.gif)
• M-14QB. QOST 12337-84 (qüvvəyə minib: 01.01.1985) (http://vsegost.com/Data/75/7588/1.gif)
• M-16İXP-3. QOST 25770-83 (qüvvəyə minib: 01.07.1987) (http://vsegost.com/Data/393/39366/1.gif)
Sonradan SSRİ-nin dağılması ilə onun formulları üzərindəki müəlliflik hüququ da itdi və hər bir respublika onlar üzərinə öz fərdi patentini tətbiq etdi – vəssalam. Bəlkə deyəcəksiniz ki, Siz buna hansısa əlavə-düzəliş etmisiniz? Xeyir! Əlavələr olsaydı marka dərhal dəyişilməli idi və artıq məhsulun adı M-10B2 yox, M-10B3 və ya başqa şey olmalı idi.
Ötən əsrin 80-ci illərindən bəri istehsal olunan və özü də hələ də məhz 80-ci illərin QOST standartı ilə istehsal olunan məhsulu siz necə öz xidmətiniz hesab edə bilərsiz? Siz sadəcə onun Azərbaycanda istehsalına görə icazə (patent hüququ) almısıniz ki, bunu da istənilən bir şəxs edə bilərdi?
Yazırsınız: “Onu demək kifayətdir ki, son illərdə mühüm elmi nailliyyət əldə edilib. Parafinli neftlərin donma temperaturunu aşağı salmaqla onların uzaq məsafəyə nəqlinə imkan verən aşqar - “Depressator AKİ” yaradılmış və istehsalı “Aşqar” Təcrübi istehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büroda təşkil edilmişdir. I lazırda “Depressator AKİ” yüksək parafinli neftlərin (Qazaxıstan və Türkmənistandan Sanqaçal terminalına daxil olan neftlər) Bakı- Ceyhan boru xətti ilə uzaq məsafəyə ötürülməsində istifadə olunur.”
Vaqif müəllim, dünyada ən parafinli və kükürdlü neft Əfqanıstan neftidir. Aparıb onlara niyə satmırsınız patentinizi bəs – elə böyük yenilikdirsə bu? Çünki bu “Kəşf”iniz də yenilik deyil. Dediyiniz metod elmdə “deparafinləşdirmə” adlanır və indiyə qədər bu sahədə 35 min patent alınıb. Siz demək istəyirsiniz ki,Neftin parafindən təmizlənməsi üsulunu siz kəşf etmisiniz? Siz, sadəcə, çoxdan məlum olan və patentinin Azərbaycanda hüquqi qüvvəsi olmayan on minlərlə deparafinləşmə üsullarından birinə Azərbaycan patenti alıb, onun eynisinin Azərbaycanda istehsalına icazə qazanmısınız. Təzə nə var burada?
Yazırsınız: “Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun 5 qrant layihəsi üzrə elmi tədqiqatlar aparılıb”.
İcazə verin bu “SOCAR Qrantı”-nın nə olması barədə qısa arayış verim: SOCAR Zeynalabdin Tağıyevin yolunu davam etdirərək ölkənin elm və təhsilinə mütəmadi yardımlar edir. O cümlədən tələbələrə xüsusi təqaüdlər təyin edib və 2012-ci ildə ölkə Prezidentinin tövsiyyəsi əsasında AMEA-ya ildə 3-4 milyon manat maddi yardım edir. AMEA isə bu vəsaiti Qrant kimi sənədləşdirib və bütün institutlarına bərabər formada bölüşdürür.

“SOCAR qrantını udmuuşuq” demək – SOCAR-ın adından sui-istifadə elementidir…

SOCAR-dan aldığımız məlumata görə həmin Qrant layihəsinin qəbulunda, ekspertizasında və dəyərləndirilməsində SOCAR heç bir formada iştirak etmir. SOCAR yalnız maliyyəni verib, geri çəkilir və əldə olunan nəticələri də sizdən alıb tətbiq etmir . Yəni, “SOCAR qrantını udmuuşuq” demək – SOCAR-ın adından sui-istifadə elementidir. AMEA-rəhbərliyi sadəcə maddi yardım kimi Sizə SOCAR-ın yardımlarından pay ayırır. Üstəlik də, özünüzün də etiraf etdiyiniz kimi, bu qrantlarla düzəltdiklərinizin böyük əksəriyyəti dünyada mövcuddur, Siz onların analoqlarını yaratmaqla məşğulsuz.
Yazırsınız: “Məqalədə qeyd olunur ki, institutun son 20 ildə heç bir samballı elmi işi olmayıb. Məqalənin məzmunu ilə tanış olarkən müəllifinin elmdən, onun nəticələrinin tətbiqi mexanizmdən xəbərdar olmadığı məlum olur.”
Bütün bunlar idi sizin “samballı” işləriniz? Kağız üzərində olan işlər, 0,1 İmpakt-faktorlu pullu kooperativ Rusiya jurnallarında çap olmaq, 4-5 impakt faktorlu jurnalların heç həndəvərinə də yaxın düşə bilməmək; öz özünə istinad hesabına sitat-indeksini süni artırmaq, heç vaxt tətbiq olunmayan yalançı patentlər siyahısı (özü də Azərbaycan patenti), 20 ildir dövlətdən dotasiya alaraq işləmək və öz-özünü maliyyələşdirə bilməmək, hələ də nəinki MDB-dən kənarda, heç MDB-nin özüdə də heç kim tərəfindən tanınmamaq və heç kim tərəfindən qəbul edilməmək, – bunamı deyirsiniz böyük uğur?
Biz kimi aldadırıq bütün bunlarla – xalqımızı, dövlətimizi, Prezidentimizi, ya özümüzü? Bəs siz nə vaxt nəhayət ki, işləyib, bu dövlətdən aldığınız pulları dövlətə geri qaytaracaqsınız – hələ xarici elmi mərkəzlər kimi iqtisadiyyatımıza milyonlarla dollar qazanc gətirməyi demirik

Məktubun kulminasiya nöqtəsi bu cümlə ilə ifadə olunur:
Yazırsınız: “Məqalədə qeyd olunur ki, institutda gənc elmi kadrlara şərait yaradılmır, onların yolları kəsilir. Gənclərin elmə az gəlməsi müasiı dövrün maddi problemləri ilə əlaqədardır. Çünki gənclər ailə problemləri, mənzil problemlərini akademiya nəzdindəki institutlarda aldıqları cüzi məvaciblə həll eda bilmirlər. Ona görə də elm sahəsindən gedirlər. Onlar daha çox məvacibi olan təşkilatlara, özəl firmalara üz tuturlar. Çox təəsüfdoğurucu haldır ki, bir çox istedadlı gənclər maddi dolanışıq üzündən hətta elmi dərəcə aldıqdan sonra belə elm sahəsini tərk edirlər”.
Ay sağ olun, Vaqif müəllim. Nəhayət ki, biz deyənə gəldiniz. Yəhudilərin belə bir deyimi var: “Əgər ağıllısansa, bəs niyə kasıbsan?”. Vaqif müəllim, bayaqdan bəri “dahiyanə” kəşflər, ixtiralar, “qlobal” tapıntılar və s. barədə danışırsınız. Bəs elə biz də bunu yazmışıq, ki, sizin gördüyünüz işlərin elliyinin nə dövlətimizə, nə xalqımıza bir qəpik xeyri yoxdur. Və siz də təsdiq edirsiniz ki, bütün bunlarla belə ortada qazanc yox və yenə də dövlətin əlinə baxırsız.

Nə vaxta qədər Sizin rəhbərlik etdiyiniz instutut dövlət dotasiyası üzərində dayanacaq?

Vaqif müəllim, sizdən çox xahiş edirik bizə nümunə göstərəsiniz ki, dünyanın hansı inkişaf etmiş ölkəsində Akademiya dövlətdən məvacib alır?
ABŞ Akademiyası (http://www.nasonline.org/about-nas/mission/ ), “Avropa Elm və İncəsənət Akademiyası” (http://www.european-academy.at/ ), “Avropa Elmlər Akademiyası” (http://www.eurasc.org/index.asp ), “London Kral Cəmiyyəti” (http://www.royalsociety.org/) heç biri dövlətdən bir qəpik belə vəsait almır, əksinə ölkədə aparılan elmi-tətqiqat işlərindən dövlətə beynəlxalq mükafatlar, xarici qrantlar, patentlər, qanorarlar şəklində milyardlarla dollar mənfəət gəlir. Siz nə qədər mənfəət gətirə bilmisiz indiyə qədər dövlətə? Nə vaxta qədər Sizin rəhbərlik etdiyiniz instutut dövlət dotasiyası üzərində dayanacaq? Dövlət 10 il orta məktəbdə, 5 il universitetdə, 3-4 il aspiranturada-doktoranturada xərc çəkib özünə alimlər yetişdirib ki, nəhayət ki, onların hər biri öz beyni ilə işləyib, bu pulları birə-beş dövlətimizə qaytaracaqlar. Hələ bunun üçün milyonlarla manat xərc çəkilib sizlərə labarotoriyalar, təcrübə zavodları yaradıb ki, nəhayət ki, faydalı bir işlə məşğul olasınız. Sizsə hələ deyirsiniz ki, “dövlət bizə az məvacib verir və ona görə də gənclər elmdən qaçır”. Bəs elə biz də bunu deyirik ki, heç bir dəyərli işiniz yoxdur sizin və bunun da əsas göstəricisi – məhsullarınızın intellektual əmtəə bazarında pula getməyib,brak məhsullar kimi üstünüzə qayıtması, heç kim tərəfindən alınmaması, işinizin FİƏ-nın sıfıra bərabər olmasıdır.

* * *
Deyilənləri belə yekunlaşdırmaq olar:
1) Rəhbərlik etdiyiniz institutun bu 20 ildə nəinki 4-5, hətta 1-1,5 İmpakt-Faktora malik jurnallarda belə məqalələri dərc olunmayıb. Olanlar da 0,2-0,7 arasıdır ki,bunun da hamısı Rusiya İmpakt-Faktorudur, Avropa yox. Bunların hamısının Avropa və Amerika üçün əsas olan JCR İmpakt-Faktoru – “0”a bərabərdir.
2) Rəhbərlik etdiyiniz institutun samballı bir ixtirası yoxdur. Buna əsas sübut odur ki, heç bir ixtira xaricdə patentləşdirilməyib və alınaraq xaricdə tətbiq edilməyib. Əsasən Azərbaycanda patentləşdirilib ki, onlardan da çox az qismi istehsalatda tətbiq olunub (əsasən də 90-cı illərdə). Lakin böyük maddi mənfəət gətirməyib. Üstəlik də, bunların böyük əksəriyyəti. Sizin özünüzün də etiraf etdiyiniz kimi, xarici məhsulların analoqudur, orijinal ixtiralar deyil.
3) İnstitunuz indiyə qədər də qeyri-rentabelli fəaliyyət göstərir, dövlət dotasiyası üzərində dayanır. Bunun üçün də demək mümkündür ki, apardığı tədqiqatlar, əldə etdiyi nəticələr, kəşflər, ixtiralar - əsasən faydasız və lazımsızdır. Gərəkli olmuş olsaydı – bunlar hesabına öz özünüzü də maliyyələşdirərdiniz, hələ bir ölkəyə xaricdən böyük məbləğdə xarici valyuta da gətirərdiniz.
* * *
Sonda bizə maraqlı gələn 1-2 detala diqqəti cəlb etmək istəyirik: Məktubunuzda xüsusi qeyd edirsiniz ki, indiyə qədər də bir sıra mətbu orqanı Sizin yararsız işlərinizi tənqid edibmiş və siz buna qarşı çox ciddi tədbirlər görüb, onların cəzalandırılmasına nail olmusunuz.
Hörmətli Vaqif müəllim,
Nəzərinizə çatdırmağı məqsədəuyğun hesab edirik ki, ulu öndər Heydər Əliyev nazirləri, məmurları tənqid edən “Bakılı Oğlanlar” komandasının konsertlərində şəxsən iştirak edirdi və daim onları daha da ciddi tənqidlərə həvəsləndirirdi.
Cənab İlham Əliyev müxalifət qəzetləri də daxil olmaqla siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq bütün mətbu orqanlarına qrant ayrılması barədə sərəncam verdi və müxalifət qəzetlərinin əməkdaşları da daxil olmaqla hamısına pulsuz mənzillər verildi. O boyda şəxsiyyətlər tənqidə dözümlü olduqları halda, Siz nəyə görə işinizi tənqid edənləri polis, məhkəmə ilə hədələyirsiniz, təhqir edirsiniz - Məhkəmə qərarı olmadan “reket” damğası vurursunuz?
Hörmətli akademikimiz cənab Ramiz Mehdiyev özü də dəfələrlə mətbuatda çıxış edərək Azərbaycan elminin ciddi problemləri olmasını xüsusi vurğulamış və tənqid etmişdir. Cənab Prezident İlham Əliyev də, dəfələrlə mətbuatdan tələb etmişdir ki, cəmiyyətimizin neqativ elementlərini tapıb üzə çıxarmaq işində mətbu işçiləri daha fəal olmalıdırlar və biz də bundan irəli gələrək konkret faktları sadalayırıq. Siz isə bizi hədələyir və hətta şərləyirsiniz.
Dərin hörmətlə:
Asif Mərzili