Elxan Şahinoğlu: “Konqresdə Türkiyə əleyhdarlığı çox güclüdür”
ABŞ Konqresinin hər iki palatası 2019-cu il üçün müdafiə xərcləri ilə bağlı qanun layihəsini təsdiq edib. Qanun layihəsində həmçinin yeni nəsil F-35 qırıcılarının Türkiyəyə satışının müvəqqəti olaraq dondurulduğu qeyd olunur.

Qərarda həmçinin qeyd olunur ki, qarşıdakı 90 gün ərzində ABŞ Müdafiə Nazirliyi Türkiyə-ABŞ münasibətlərinin vəziyyəti barədə hesabatı Konqresə təqdim etməlidir. Hazırlanacaq hesabatda Türkiyənin Rusiyadan alacağı S-400 Hava Hücumundan Müdafiə Sistemlərinin hərbi əməkdaşlıq əlaqələrinə təsiri və F-35 proqramından çıxarılmasının Amerika hərbi sənayesinə təsirləri analiz ediləcək.

Bu barədə verilən qərarda Türkiyənin Rusiya ilə hərbi əməkdaşlığı əsas götürülüb. Həmin əməkdaşlıq dayandırılacağı təqdirdə isə F-35-lərin göndəriləcəyi məqbul sayılıb. Ancaq ABŞ Müdafiə Nazirliyi bu mövqeni bölüşmür. Nazir Ceyms Mattisin bu qanun qəbul olunmamışdan əvvəl Konqresə göndərdiyi məktubda qeyd olunur ki, belə bir addım atılmamalıdır. O, bunun F-35 istehsalı layihəsinə mənfi təsir göstərəcəyi ilə izah edib. Məktubda nazir qeyd edib ki, “hər nə qədər Türkiyənin avtoritar idarəçiliyə yönəlməsi, insan haqq və hüquqları ilə bağlı Konqresin narahatlığını anlasalar da, Türkiyənin F-35 layihəsindən çıxarılması istehsal prosesində sıxıntı yaradacaq”.

Xatırladaq ki, Türkiyə dünyanın ən məşhur silah istehsalçısı olan “Lockheed Martin” şirkətinin həyata keçirdiyi “Müştərək Hücum Proqramı” çərçivəsində 5-ci nəsil döyüş təyyarələri hesab olunan F-35 “Lightning II” layihəsinə 2002-ci ildə qoşulub. Ümumi məbləği 25 milyard olan anlaşmaya əsasən F-35 qırıcılarının bəzi ehtiyat hissələri Türkiyədə istehsal olunacaq və Ankara 116 qırıcı alacaq. Layihənin şirkətinin saytında qeyd olunan məlumata əsasən, Türkiyə şirkətləri F-35-in ehtiyat hissələrinin istehsalından 12 milyard dollar gəlir əldə edəcək. Bu layihədə Türkiyənin ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN, AYESAŞ, Alp Havacılık, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) kimi şirkətləri iştirak edir.

Ən müasir, 5-ci nəsil döyüş təyyarələri olan F-35-lər böyük maraqla qarşılanıb. 15, 4 metr, eni 10,7 metr olan döyüş təyyarələri 134 ton ağırlığındadır, 2200 kilometr uça bilir. F-35 qısa məsafəli qalxma-enmə, şaquli qalxma-enmə, radara görünməzlik texnologiyası və bağlı hissələrdən silah sistemlərinin tətbiqi kimi xüsusiyyətlərə malikdir.

F-35 təyyarəsi 25 mm-lik GAU-22/A aviasiya topu, “havadan havaya”, “havadan quruya” tipli raketlər, həmçinin ayrıca GBU-31JDAM, GBU32JDAM idarə olunan bombalarıla təchiz edilib.

F-35-in mühərriki “Rolls-Roys” (Rolls-Royce) şirkətinin iştirakı ilə hazırlanıb. Nüvə silahı ilə təchiz edilə bilər, 1,3 min kilometr məsafədən ballistik raketlərin atılmasını fiksə etmək qabiliyyəti var.


Ancaq layihənin həddən artıq baha olması onunla bağlı tənqidlərə səbəb olur. Rusiya analoqu olan SU-57 F-35-dən 1,5 dəfə ucuzdur və daha mükəmməldir. Hər halda, bəzi iddialara görə. Hətta bir neçə dəfə Türkiyə mediası, görünür, hökumətdəki mənbələrə istinadən Ankaranın F-35 yerinə SU-57 ala biləcəyinə işarə edən yazılar dərc edib.

Su-57 səsin sürətindən yüksək uçuş, qısa məsafəli qalxma-enmə, radara görünməzlik texnologiyaları, bağlı hissələrdən silah sistemlərinin tətbiqi ilə yanaşı yüksək manevr qabiliyyətinə malikdir.

Su-57 təyyarəsi 30 mm-lik 9-A1-4071K aviasiya topu, “havadan havaya” tipli mərmilər və KAB-500C idarə olunan hava bombaları ilə təchiz edilib. Su-57 hədəflərin növünə görə “havadan quruya” tipli mərmilərlə təchiz oluna bilər.

Su-57 təyyarəsi sürətləndiricilərdən istifadə etmədən səsdən yüksək sürətlə gedə bilər. “Kinjal” mərmiləri ilə təchiz oluna bilər və təyyarədə “ikinci elektron pilot” qabiliyyəti var.

ABŞ Konqresinin bu qərarı isə Türkiyədə gözlənildiyinin əksinə olaraq, sakit qarşılanıb. Prezident Ərdoğan deyib ki, qərardan narahat deyillər: “Bizə prezident Trampın yazılı vədi var, ona güvənirik. Bu ana qədər ABŞ-a müəyyən qədər vəsait ödənilib, iki F-35 alınıb. Hazırda da pilotlarımız ABŞ-da həmin təyyarənin uçuşunu öyrənirlər”.

Ərdoğan bildirib ki, məsələni NATO tədbiri çərçivəsində Trampla müzakirə edəcək.


Siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlu isə deyir ki, bu qərar iki ölkə münasibətlərini bir qədər də soyuqlaşdıracaq. Ekspertin sözlərinə görə, Ankara və Vaşinqtonun hökumətləri arasında ciddi problem olmasa da, Konqres bu münasibətlərə əngəl yaradır. E.Şahinoğluna görə, Gülənin verilməməsi münasibətləri daha da pisləşdirəcək: “Mənə elə gəlir ki, Amerika Konqresinin Türkiyəyə hərbi təyyarələrin satışını dayandırması ilə bağlı qanunu iki ölkə arasındakı soyuqluğu daha da artıracaq. Çünki rəsmi səviyyədə bu məsələ razılaşdırılmışdı. Konqresdə isə bilindiyi kimi, Türkiyə əleyhdarlığı çox güclüdür. Və Konqres hər dəfə münasibətlərə maneə yaradır. Bu isə münasibətlərin normmallaşmasını daha da çətinləşdirir. Baxmayaraq ki, iyunun əvvəlində razılığa gəldilər ki, Suriyada Vaşinqton və Ankara arasında əməkdaşlıq mövcuddur. Ancaq ümumilikdə əlaqələrdə soyuqluq var. Və bu məsələdə olduğu kimi, Gülənin verilməsinə də mane olacaq”.