Efsanenin İzinde: Çerkesya'nın Korkusuz Aslanı
Adagum Nehri vadisinde yer alan Naşhe köyünde 1777 yılında doğan Şeretlıko Kızbeç Tığujıko, 18. yüzyıl sonları ile 19. yüzyıl başlarında Çerkes yurdunda yaşamış en yiğit insanlardan biriydi. Yapılı fiziği, bariton ses tonu, haşin bakış ve davranışlarıyla gerçek bir Şapsığ savaşçısını andıran Kızbeç, hayatı boyunca özgürlüğü ve halkını savunmayı bir an bile bırakmadı.
Ünlü yazar Hancerıy, Kızbeç’in oğullarının Kazaklar (Kossak) tarafından öldürülmesine, pek çok yara taşımasına ve yaşlılığına rağmen Ruslara karşı savaşmayı sürdürdüğünü yazar. Hacca gitmiş ve “Hacı” unvanı almış olmasına rağmen bu bile onu sakinleştirememiş, canı bedeninde oldukça gerçek bir Şapsığ gibi yaşamaya devam etmiştir. Davranış ve görünüşü, döneminin çalkantılı koşullarında doğmuş bir kahramana yaraşır nitelikteydi.
Kızbeç’in korkusuz duruşu, hem onu sevenler hem de ona düşman olanlar tarafından kabul görmüştür. Cesareti sadece efsanelerde değil, dönemin tanıklarının yazılarında da yer bulmuştur. J. S. Bell, 19 Temmuz 1837 tarihli günlüğünde, Pşade’de tanıştığı Hacı Kızbeç’in 60 yaşında olmasına rağmen savaş alanında gösterdiği yiğitlikle Ruslara korku saldığını, Rus kadınlarının çocuklarını onun adıyla korkuttuğunu, Rus generallerinin ise onu kendi saflarına çekmek için pek çok teklifte bulunduğunu, ancak Kızbeç’in tüm bu teklifleri reddederek savaşmayı sürdürdüğünü yazmıştır.
Albay Matveyev’in 28 Haziran 1824 tarihli gizli mektubunda, Kızbeç’in 200 Şapsığ süvarisi toplayarak Orehova Gölü veya Elizavetinske tarafından saldırı planladığı belirtilir. Aynı şekilde 8 Kasım 1824 tarihli başka bir belgede, Cebi Nehri vadisinde Abdzahların yaptığı toplantıya katıldığı, Afıpsıp’tan Şebj’e kadar olan bölgede akıncılar toplama kararı aldığı, Şapsığlar ve Abdzahların birleşerek 1000 kişilik bir kuvvetle eş zamanlı saldırılar düzenlemeye hazırlandıkları aktarılır.
Hajbeko Canbek’in “Batı Çerkesya Kahramanları” adlı eserinde, Hacı Kızbeç’in Aheceko Pşıkuy dışında Batı Çerkesya savaşlarına katılmış en ünlü kişi olduğu, “Çerkesya Aslanı” lakabıyla anıldığı belirtilir. Düşman hatlarının gerisine düzenlediği akınlar ve kazandığı zaferlerle büyük bir süvari komutanı olarak tanınmıştır. Hacı Murat’ın Dağıstan ve Çeçenistan’daki başarılarıyla kıyaslanacak ölçüde kahramanlıklar göstermiştir. Ancak onu efsaneleştiren en büyük başarısı, 1834 yılında 700 süvariyle 12.000 kişilik bir orduyu dağıtması olmuştur.
Canı bedeninde oldukça geri adım atmayan, intikam savaşının ateşini kargısıyla harlayan Hacı Kızbeç, 40 yıl boyunca Ruslara karşı mücadele etti. Altı yerinden yaralı bir halde, 28 Şubat 1840 tarihinde hayatını kaybetti. Ancak adı, Çerkes halkının hafızasında silinmeden kalan büyük bir kahraman olarak yaşamaya devam etti.