Yer: İstanbul, Pangalti
Onun adı Musa Ustadır.
İstanbulda rahat və firavan yaşayan minlərlə ermənidən biri – Topikçi Musa Usta.
İstanbulun ən gözəl məhəllələrində yaşayan ermənilərdən danışarkən Musa Ustanı yada salmamaq olmaz. Amma əvvəlcə Musa Usta ilə tanışlığımıza vəsilə olan ləzzətli bir nemətdən bəhs etməliyəm.
Topik – erməni mətbəxinin ən məşhur məzələrindən biridir. Əsas tərkib hissələri noxud, tahin və qovrulmuş soğandır. İstanbul meyxanalarında nadir hallarda rast gəlinən bu fərqli məzəni ermənilərin sıx yaşadığı məhəllələrdəki mezə dükanlarında tapmaq mümkündür. Xüsusilə Bomonti, Kurtuluş, Pangalti və Şişli ətrafında satılır.
Musa Usta hər gün – bazar günü istisna olmaqla – saat 14:00-dan 20:00-a qədər Pangaltıda, Eşref Əfəndi küçəsinin başlanğıcında kiçik arabası ilə topik satır. Axşamdan hazırladığı topiklərin hər birinin qiyməti 100 lirədir.
Onu tapmaq asan deyil, küçənin tinində kiçik bir dəzgahla dayanır. Amma ətrafdakı adamlardan soruşsanız, dərhal yerini göstərəcəklər.
Bəlkə də düşünəcəksiniz: Bir azərbaycanlı niyə erməni məhəllələrində dolaşıb topik almaq fikrinə düşsün?
Bu sualın cavabı yazının sonunda olacaq. Amma mən də cavabı sualla verməli oldum.
İlıq yaz günlərində könlüm məni yenə Bomontiyə çəkdi. Amma yolda fikrimi dəyişib, yaxınlıqdakı məhəlləyə – ermənilərin “Tatavla” adlandırdığı Kurtuluş küçəsinə üz tutdum.
Burada fərqli xalqların mətbəxlərinə aid yeməklər satılır. İstanbul ermənilərinin bu məhəllədə evi, kafesi, zərgərlik dükanları, kilsəsi – bir sözlə, hər şeyi var. Bu şəhərdə onlar da bir türk kimi yaşayır. Heç kim onlara “gözün üstə qaşın var” demir. Bir erməni ailəsi rahatlıqla yaşadığı binaya “Sevan” adını qoya bilir. Binaların girişində erməni sakinlərin ad-soyadları yazılır. Və yaxud onlar erməni mətbəxinin təamlarını hazırlayıb kafesində sata bilirlər. Əlbəttə, qəribə hadisə deyil…
Bu ölkədə onlar üçün qapılar açıqdır.
Bütün bunlar başqasına normal gələ bilər, ancaq beynim avtomatik olaraq müqayisə aparır.
Bir Qərbi Azərbaycanlı bu həyatı görüncə nə düşünə bilər?
Onlar türkün torpağında firavan yaşayır. Bəs biz öz torpaqlarımıza niyə qayıda bilmirik?
Türkiyə vətəndaşı Ogün Özdəmirin İrəvana turist kimi getməsi niyə Ermənistanda bu qədər səs-küy yaradır? Niyə bizim televiziya kanalları bu gənclə müsahibə edir, sosial şəbəkələrdə geniş müzakirə açılır, hər kəs bunu təəccüblə qarşılayır?
Bu, Musa Ustanın İstanbul küçələrində topik satması qədər adi hal deyilmi?
Türkiyədə birgə yaşayış mümkündür. Bəs niyə İrəvanda yox?
Bu sualları Musa Ustaya vermədim. Sadəcə, Ermənistana nə vaxt getdiyini soruşdum:
– Mən 50 ildir Ermənistandan çıxmışam, – dedi.
Qısa, amma düşündürücü…
Əlbəttə ki, Musa Usta kimi Ermənistandan uzaqda özünə yeni vətən tapan türkiyəli ermənilər arasında haqqı söyləyənlər də var. Ancaq onların açıq şəkildə Ermənistanın monoetnik siyasətini tənqid edəcək qədər cəsarətli olması çətindir. Ola bilsin ki, bundan daha çoxunu gözləmək sadəlövhlük olar.
Türkiyədəki erməni icması insan haqları, irqçilik və azadlıqlar mövzusunda həssasdır. Lakin bu həssaslıq əsasən Türkiyə siyasətinə yönəlir, Ermənistanın monoetnik siyasətinə deyil. Ermənistanda qeyri-ermənilərə, xüsusilə də türklərə qarşı ayrı-seçkilik mövcud olduğu halda, bu məsələ nadir hallarda erməni ictimaiyyətinin müzakirə mövzusu olur.
Türkiyədə azərbaycanlılarla ermənilərin ictimai-siyasi fəallığının müqayisəsini belə aparmaq istəmirəm, təəssüf ki, bu mövzuda biz sinifdə qalmışıq.
İstanbulda 16 erməni məktəbi fəaliyyət göstərir. Vəqflər tərəfindən açılan özəl məktəblər bura daxil deyil. Bu məktəblərdə erməni dili tədris olunur. O məktəblərin məzunlarının əksəriyyəti hər il yüksək balla Türkiyənin müxtəlif ali məktəblərinə daxil olur.
Bəs azərbaycanlılar?
• İstanbulda bir dənə də olsun rəsmi Azərbaycan məktəbi yoxdur.
• Son illərdə bu məsələnin həlli üçün dövlət səviyyəsində danışıqlar aparılsa da, hələ də nəticəyə varmamışıq.
• Fəaliyyət göstərən yeganə özəl Azərbaycan məktəbinin vəziyyəti isə ürəkaçan deyil. Bu barədə danışmaq istəmirəm—dost var, düşmən var.
İstanbul erməniləri sərbəst şəkildə toplaşıb, xüsusi günlərdə aksiyalar keçirə bilirlər. Şəhərin mərkəzində prospekt bağlanır, polis mitinq yerini dəmir hasarla mühafizə edir. Onlar tribunaya çıxıb, əvvəl yağlayıb, sonra dağladıqları bəyanatları səsləndirirlər. Biz də əlamətdar günlərdə konfrans və aksiyalar təşkil edirik, amma bu, birinci siniflərin “əlifba bayramı”ndan fərqlənmir.
Tində dayanıb topik satan Musa Usta elə peşəkarcasına çalışır ki, internetdə İstanbulun erməni kafelərini axtararkən onun adı ilk sıralarda çıxır. Bax belə…
Darya Nur Jafarova
TEREF