Tarihin puslu koridorlarında yankılanan bir isimdir Atilla… Batı’nın korkuyla andığı, Doğu’nun ise bir adalet timsali olarak gördüğü bu kudretli lider, sadece bir savaşçı değil, aynı zamanda bir denge unsuru, bir dönemin vicdanıydı. Roma İmparatorluğu’nun çöküşe yaklaşan gövdesine son darbeyi vuran kişi olarak tarih kitaplarında yer aldı. Ama bu tek boyutlu anlatı yeterli mi?
M.S. 5. yüzyılda Avrupa’nın kalbinde, Tuna Nehri’nin ötesinde doğup büyüyen bir liderdi Atilla. Hun İmparatorluğu’nun başına kardeşi Bleda ile birlikte geçti. Ancak kısa sürede iktidarı tekeline alarak, kudretini tarihin merkezine kazıdı. Onun adı, Batı Avrupa’da bugün bile “Tanrının Kırbacı” olarak anılırken, Doğu dünyasında ise “adaletli hakan” olarak saygı görür. Bu ikilik, sadece bir kültürel yansıma değil, aynı zamanda tarih algısının hangi pencereden bakıldığına dair çarpıcı bir örnektir.
Peki Atilla sadece bir barbar mıydı? Yoksa dönemin çürümüş Roma düzenine karşı doğudan yükselen doğal bir denge mi?
Roma kaynaklarında Atilla çoğunlukla vahşi, acımasız ve yıkıcı bir figür olarak betimlenir. Fakat bu anlatılar, çoğu zaman propaganda kokar. Roma tarihçileri için Atilla, “öteki”ydi. Medeniyetin karşısında duran bir kaostu. Oysa Hun kaynaklarında ve Orta Asya anlatılarında Atilla, halkına karşı merhametli, düşmanına karşı adil ama gerektiğinde sert bir hükümdar olarak geçer. Bu bağlamda, Atilla’nın yürüttüğü seferlerin amacı sadece fetih değil, aynı zamanda vergi sistemini düzenlemek, Roma’nın iki yüzlü diplomatik oyunlarına karşı cevap vermekti.
Atilla’nın 451 yılında Galya’da (bugünkü Fransa) Aetius komutasındaki Roma ordusuyla yaptığı Katalaunum Muharebesi, sadece askerî değil, kültürel ve psikolojik bir savaştı. Bu savaş, Avrupa’nın kaderini değiştirdiği gibi, Atilla’nın da ölümsüzleştiği an oldu. Çünkü artık o bir isim değil, bir simgeydi. Kaosun simgesi değil, Batı’nın çöken adalet sistemine karşı çıkan bir doğu gücünün simgesiydi.
Daha da ilginci, Atilla’nın 453 yılındaki ani ölümü hâlâ tartışma konusudur. Resmi kayıtlara göre düğün gecesi burun kanamasından ölmüştür. Ancak bu kadar kudretli bir figürün “doğal” bir ölümle aramızdan ayrılması, bazı komplo teorilerini de beraberinde getirir. Zehirlenmiş olabilir mi? Roma’nın gizli elleriyle mi susturuldu? Yoksa kendi halkı içinde bir iç hesaplaşmaya mı kurban gitti? Bu sorular, tarihçiler kadar komplo teorisyenlerini de heyecanlandırmaya devam ediyor.
Atilla’yı anlamak, bir dönemi anlamaktır. Medeniyetin tanımını, adaletin ölçüsünü yeniden sorgulamaktır. Onu sadece “kırbaç” olarak görmek kolaydır. Ama belki de o, tarih boyunca egemen güçlere karşı bir uyarı, halkların sesi, ezilenlerin öfkesiydi.
Bugün Atilla’nın ismi hâlâ ya korkuyla ya da hayranlıkla anılıyor. Belki de asıl mirası budur: Unutulmaz olmak… Çünkü gerçek liderlik, sadece toprak kazanmak değil; zihinde, bellekte, anlatıda ölümsüzleşmektir.
KAYNAKÇA:
1. Thompson, E. A. The Huns. Oxford University Press, 1996.
2. Heather, Peter. The Fall of the Roman Empire: A New History. Oxford University Press, 2006.
3. Kim, Hyun Jin. The Huns, Rome and the Birth of Europe. Cambridge University Press, 2013.
4. Grousset, René. The Empire of the Steppes. Rutgers University Press, 1970.
5. Maenchen-Helfen, Otto J. The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. University of California Press, 1973.
6. Jordanes. The Origin and Deeds of the Goths (Getica). Trans. Charles C. Mierow, 1915.
7. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Atilla ve Hunlar Üzerine Araştırmalar. Ankara, 1981.
Yazan: Meryem Gülbetekin
TEREF