Hazırda vahidlik müşahidə edilmir və bütün ölkələr özləri üçün “velosiped icad edir”
Koronavirus pandemiyası səbəbindən çoxları bir ilə yaxındır ki, başqa ölkələrdə yaşayan qohumlarını ziyarət edə, işgüzar səfərlərə və ya səyahətə çıxa bilmirlər. Bu il beynəlxalq turizmin yenidən bərpa olunacağına ümid edilir, lakin peyvənd olunmadan bəzi ölkələrə giriş qadağan ediləcək.

Beləliklə, Səudiyyə Ərəbistanı səlahiyyətliləri Məkkə və Mədinədə həccdə yalnız aşılanmış zəvvarların iştirak edə biləcəyini açıqladı. Bəzi ölkələrdə insanların aşılamanı təsdiqləyən bir sertifikatı olması onları karantindən azad edir.

Belə bir vəziyyətdə peyvənd edilənlər üçün COVID pasportlarının tətbiqi məsələsi aktuallaşır. Avropa İttifaqında (Aİ) Ümumavropa elektron peyvənd sertifikatının bu yay - tətil mövsümü vaxtında reallaşması planlaşdırılır. Üçüncü ölkələrdən gələn turistlərə gəldikdə, vahid tələblər də onlar üçün tətbiq oluna bilər.

Azərbaycanda keçən ildən bəri COVID pasportlarına ehtiyac duyulduğundan bəhs edilir, lakin bu barədə hələ konkret bir məlumat verilmir. Səhiyyə Nazirliyi qeyd edir ki, hələlik məsələ müzakirə olunur. İndi dövlət 50 yaşdan yuxarı vətəndaşları pulsuz aşılayır.

Müəyyən bir ölkəyə daxil olmaq üçün aşılanmağa ehtiyacı olanların, lakin hələ peyvənd siyahılarına daxil edilməyənlərin peyvənd olunma ehtimalına gəlincə, Səhiyyə Nazirliyindən deyildiyi kimi, bu məsələlərlə Nazirlər Kabineti yanında Operativ Qərargah (OQ) məşğul olmalıdır. Ancaq material yazılarkən, Qərargahla əlaqə qurmaq səylərimiz nəticə vermədi.

AYNA mövzuya aydınlıq gətirməyə çalışıb.

8 saylı poliklinikanın baş həkimi, Helsinki Vətəndaş Assambleyasının Azərbaycan şöbəsinin üzvü Tamilla Kərimovanın sözlərinə görə, indi COVID pasportu yoxdur, ona görə də hazırda onu təqdim etməyə də ehtiyac yoxdur: “Bu mövzuda qanunvericilik bazası olmasa da, yalnız fərziyyələr və şayiələr var. Artıq peyvənd və yenidən peyvənd olunmuş vətəndaşlara möhürlə təsdiqlənmiş bir sertifikat verilir. Gələcəkdə COVID pasportunun alınması zərurəti yaranarsa, insanlar onu bu sertifikat əsasında əldə edə biləcəklər”.

“Ancaq bu sertifikat, əslində, COVID pasportuna bərabərdir. Peyvəndin tarixini, seriyasını göstərir. Əlbəttə ki, bu cür sertifikatlarla ərazilərinə girməyə imkan verən ölkələr getdikcə daha çox olacaq. Artıq bir PCR testi təqdim edərək bir çox ölkəyə daxil ola bilərsiniz”, - o bildirib.

Milli Məclisin deputatı Musa Quliyev COVID pasportlarının verilməsini zəruri hesab etmir: “Çünki iki peyvəndin vurulmasını təsdiq edən sertifikatı kifayətdir və o da bəzi ölkələrdə tələb olunur”.

Bəziləri COVID pasportlarının tətbiq edilməsinin insan hüquqlarını pozacağına əmindir. Bu yaxınlarda bu cür sənədlərin yaradılması fikrini tənqid edən Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun açıqlamasında da bu amil yer almışdı.

Azərbaycan İnsan Hüquqları Mərkəzinin (AİHM) rəhbəri Eldar Zeynalovun dediyinə görə, Azərbaycanda (və yalnız bizdə yox) virus haqqında və ondan necə qorunmaq barədə məlumat azlığı səbəbindən kifayət qədər güclü bir COVID skeptizmi var: “Xüsusilə, həkimlərin, koronavirus keçirənlərin ona qarşı kifayət qədər immunitet əldə etmədiklərini, yenidən xəstələnə biləcəyini və hətta, digərləri kimi aşılanmağa ehtiyac duyduqlarını söyləməsi nonsensdir - aşılamanın zəifləmiş bir yoluxma forması anlamına gəldiyini və insanlarda antitellər yaratdığını nəzərə alaraq, xəsətliyi keçirənlər artıq belə demək olar ki, “təbii vaksinasiya” edilmiş sayılırlar”.
“Təbii ki, bütün bu yayılan məlumatlar nə peyvəndin, nə də həkimlərin etibarlılığına xidmət edir. Rəsmi olaraq könüllü adlandırılan peyvəndləmə prosesi çox vaxt aparacaq. Buna görə də proses sadə şəkildə stimullaşdırılır”, - deyə hüquq müdafiəçisi vurğulayıb.

Zeynalovun fikrincə, COVID pasportu, yalnız evdən alış-veriş etmək üçün çıxmaq üçün lazım olsaydı, böyük bir problem olmayacaqdı: “Bir smartfonda QR kodu və ya yazdırılan bir arayış kifayət edər. Ancaq söhbət xaricdə hərəkət azadlığından gedirsə, onda bir sıra məntiqi suallar ortaya çıxır. Məsələn, suallardan biri digər xəstəliklərə qarşı aşılar üçün BMT tərəfindən təsdiqlənmiş sənəd kimi bu cür pasportun vahid bir forması (“sarı pasport”, əvvəlcə sarı qızdırmaya qarşı aşılanmanı təsdiq etdiyinə görə belə adlandırılmışdı) haqqındadır. Bu halda, bu sənədin elektron və ya kağız formasında olacağına qərar vermək lazımdır. Elektron olarsa, müvafiq proqram hazırlamaq, vahid bir standarta uyğun milli məlumat bazaları yaratmaq, onların bir-birinə bağlılığını təmin etmək və s. lazımdır. Hələlik bu vahidlik müşahidə edilmir və bütün ölkələr özləri üçün “velosiped icad edir”.

Bundan əlavə, AİHM rəhbəri hesab edir ki, peyvənd istehsalçıları arasındakı rəqabətin bu və ya digər peyvəndlə aşılanmaya əsaslanan pasportlar üçün lobbiçiliyə səbəb olması mümkündür. Məsələn, Çin peyvəndi effektivliyi 79-86% olur (Amerika peyvəndinin effektivliyi 90%-dən çoxdur). Bu, o deməkdir ki, pandemiya olan bir ölkəyə gələn aşılanmış azərbaycanlı hələ də 14-21% hallarda yerli sakinlərdən yoluxma riski ilə üzləşir. Və ya əksinə, onları yoluxdura bilər: mütəxəssislər koronavirus peyvəndi olunmuş şəxsin bu xəstəliyin daşıyıcısı ola bilməyəcəyini istisna etmirlər. Eyni zamanda, belə insan xəstəliyin daha təhlükəli bir yayıcısıdır, çünki özünü başqaları üçün təhlükəsiz hesab edir.

Bütün bu suallar təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada verilir və mütəxəssislərdən aydın və inandırıcı cavab tələb olunur. Əks təqdirdə, peyvəndlənmə kampaniyası, ilk növbədə, insanların sağlamlığı ilə deyil, əczacıların qazancı ilə bağlı bir narahatlığın ifadəsi kimi görünəcək.

Hüquq müdafiəçisi, əks göstəriş səbəbindən bütün insanların peyvənd siyahılarına daxil edilməyəcəyini də vurğulayıb. Məsələn, xərçəng xəstələrini, hamilə, südverənləri, uşaqları, peyvəndin hər hansı bir komponentinə allergiyası olan və ya başqa bir xəstəliyə qarşı 30 gündən az müddət əvvəl aşılanmış insanlara peyvənd vurula bilməz.

Mütəxəssisin vurğuladığı kimi, rus peyvəndi üçün təlimatda göstərilir ki, yaxın 3 ayda uşaq üçün hamilə qalmağı planlaşdıranlara vurulması qadağandır: “Xroniki qaraciyər və böyrək xəstəlikləri, ağır endokrin sistem xəstəlikləri, hematopoetik sistemin ağır xəstəlikləri, epilepsiya, insult və digər mərkəzi sinir sistemi, ürək-damar sistemi xəstəlikləri, birincil və ikincil xəstələr üçün - immun çatışmazlıqlar, otoimmün xəstəliklər, ağciyər xəstəlikləri, astma, diabet, ekzema, metabolik sindromlu xəstələrə peyvənd təyin edərkən diqqətli olmalısınız. Kəskin xəstəlikləri olan xəstələr (yoluxucu olmayanlar da daxil olmaqla) sağalma və ya remissiyadan 2-4 həftə sonra aşılana bilər”.

“Amma, onminlərlə Azərbaycan vətəndaşının aşılandığı Çin peyvəndi üçün verilən təlimatı dərc edilməyib. Bu peyvənd üçün təlimatların olmaması - etiraf etməlisiniz, ümumi mənzərəyə maraqlı bir ştrixdir. Ancaq fərz edək ki, Çin dərmanı üçün əks göstərişlər siyahısı rus dərmanı ilə eynidir. İndi isə, gəlin ölkəmizdə18 yaşınadək olan nə qədər uşağın bütün bu sadalanan xəstəliklərdən əziyyət çəkdiyini hesablayaq. İndi onların hamısı hərəkət azadlığından məhrum olacaq? Bu halda, AİHM-yə şikayətlərlə üzləşmək olar: məcburi aşılamanın qanunla nəzərdə tutulmadığını və bu insanlar üçün istifadə olunan peyvəndin əks-göstərişli olunduğunu nəzərə alaraq, ictimai sağlamlığın qorunması naminə (Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası Protokolunun 2-3-cü maddəsi) belə insanların hərəkət azadlığının məhdudlaşdırılması ehtimalına dair bənd, fikrimcə, inandırıcı görünməyəcək”, - deyə Zeynalov fikrini tamamlayıb.

Müəllif: Elya Belskaya