Şərqi Avropa və Cənubi Qafqaz ölkələri üçün Ukrayna ilə bağlı Qərblə Rusiya arasında mövcud böhran, Avropanın təhlükəsizliyi məsələlərinə dair ABŞ-Rusiya dialoqu onların müstəqil dövlətçilik və suverenliyi baxımından ekzistensial əhəmiyyət kəsb edir. Bölgədəki demək olar ki, bütün keçmiş sovet dövlətləri indi Ukraynanın milli təhlükəsizliyini təhlükə altına alan oxşar təhlükələrlə üzləşmək riski altındadır. Teref.az reyting.az-a istinadla xəbər verir ki, bunu “Common Space” saytı yazıb.

Avropa nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Bu təhdidlər təkcə Rusiyanın bu ölkələrin Avro-Atlantik inteqrasiyasının qarşısını almaq və bu səbəbdən onları istənilən halda öz təsir dairəsində saxlamaq və ya geri qaytarmaq əzmi ilə deyil, həm də Qərb dövlətlərinin əksəriyyətinin bu ölkələri effektiv şəkildə dəstəkləmək istəməməsi və ya aciz olması ilə bağlıdır. Rusiyanın davranışları region ölkələri üçün yeni və ya gözlənilməz olmasa da, bəzi aparıcı Qərb dövlətlərinin Ukraynanın vəziyyətini daha da mürəkkəbləşdirən eqoist siyasətləri məyusedicidir və regiondakı geosiyasi reallıqların hərtərəfli yenidən nəzərdən keçirilməsini zəruri edir.

Azərbaycan üçün bu, ölkənin 1990-cı illərin ortalarından bəri yürütdüyü çoxtərəfli yanaşmanın vacibliyinə daha bir sübutdur. Məhz bu siyasət xətti sayəsində Azərbaycan indiyədək öz suverenliyini qoruyub saxlaya bilib, ərazi bütövlüyünü bərpa edib, müxtəlif qlobal güclərlə bir çox irimiqyaslı layihələr həyata keçirib və s.

Bununla belə, regiondakı yeni vəziyyət bəzi kritik suallar doğurur: Qərblə Rusiya arasında davam edən böhran və ABŞ-Rusiya strateji sabitlik dialoqu Azərbaycan üçün nə deməkdir? Qərblə Rusiya arasında artan rəqabətin yaratdığı yeni təhlükələr fonunda Azərbaycan xarici siyasətdə çoxtərəfliliyi qoruyub saxlaya biləcəkmi? Müstəqilliyinə və suverenliyinə meydan oxuyan bu təhlükələrin qarşısını almaq üçün Azərbaycana nə lazımdır?

Bu suallar hələlik heç bir media sorğusunda ölkənin rəsmi nümayəndələrinə ünvanlanmayıb. Lakin ölkə prezidenti İlham Əliyev yanvarın 12-də yerli mətbuatda ölkənin üzləşdiyi bu təhlükələrə dolayısı ilə toxundu:

“Ümumiyyətlə, Azərbaycan kontekstindən kənara çıxsaq, görərik ki, böyük dövlətlər artıq açıq şəkildə bəyan edirlər ki, beynəlxalq hüququn onlar üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Əvvəllər bunu bəzi bəyanatlarla ört-basdır etmək istəsələr də, indi belə deyil. Mən bunu siyasi sinizm kimi qiymətləndirirəm və o, artıq ifrat həddə çatıb. Belə bir şəraitdə II Dünya müharibəsindən sonra bu qaydaları işləyib hazırlayan və təsdiq edən ölkələr bu cür davranırlarsa, digər ölkələr nə etməlidir? Onda başqa ölkələr, necə deyərlər, özbaşına hərəkətə keçməlidir. Biz bunu uzun müddətdir ki, edirik... Beynəlxalq birliyin məsul üzvü və Qoşulmama Hərəkatına sədrlik edən bir ölkə olan Azərbaycan, əlbəttə ki, beynəlxalq hüququn aliliyini müdafiə etməyə davam edəcək”.

Bu bəyanatdan çoxlu nəticələr çıxarmaq olar, lakin Azərbaycan hökumətinin siyasətindən bir şey aydın görünür: Bakı təəssüf ki, Ukrayna kimi bütün yumurtaları bir səbətə qoymur. Azərbaycan regional güc balansının imperativlərini yaxından və real şəkildə izləyir və başqa dövlət və ya dövlətlər bloku tərəfindən yarana biləcək hər hansı ciddi təhlükəsizlik problemi qarşısında ehtiyatsızlıqdan hər hansı digər dövlətin hipotetik dəstəyinə ümid etməkdən çəkinir. Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatında öz rolunu gücləndirərək, xarici siyasətdə üstünlük verdiyini açıq şəkildə ifadə edir və Qərblə Rusiya arasında gərginliyin yaratdığı təhlükələri yumşaltmağa çalışır.

Azərbaycanın ekspert icması üçün ölkənin milli təhlükəsizliyinə qarşı böyük təhdidlər mövcuddur. Bəzi ekspertlər hesab edir ki, Rusiyanın NATO-dan tələb etdiyi təhlükəsizlik zəmanəti reallaşarsa, Azərbaycanın xarici siyasətdə manevr imkanlarını, NATO üzvü və Azərbaycanın əsas müttəfiqi Türkiyə də daxil olmaqla, digər dövlətlərlə əməkdaşlıq imkanlarını məhdudlaşdıracaq.

“Rusiyanın irəli sürdüyü müqavilə layihəsi Azərbaycan-Türkiyə hərbi əməkdaşlığının mövcud mərhələdən kənara çıxmasının qarşısını alır. Məsələn, Azərbaycanda daimi türk hərbi bazalarının yaradılmasını mümkünsüz edir. Üstəlik, bu təkliflər Azərbaycanın gələcəkdə həyata keçirmək istəyə biləcəyi NATO-ya üzvlüyünü əsas etibarilə qadağan edir”, - qərbyönlü azərbaycanlı ekspert Şahin Cəfərli yazır.

Bu təkliflərdə “Azərbaycanın milli maraqlarını və təhlükəsizliyini təhdid edən müddəaları açıq-aydın ehtiva edir”, -qərbyönümlü başqa bir azərbaycanlı ekspert də yuxarıda qeyd olunan oxşar narahatlıqlara görə etiraz edir.

Bununla belə, faktiki olaraq, Azərbaycan və Türkiyə hərbi sahədə əlaqələri dərinləşdirib və 2020-ci il Şuşa Bəyannaməsi postsovet məkanında unikal hüquqi baza yaradıb – hər iki ölkə bir-birinin milli təhlükəsizliyini dəstəkləyəcəklərini öhdəsinə götürüb. Azərbaycanın suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hər hansı təhlükə yaranarsa. Rəsmi olaraq Rusiya belə bir razılaşmaya etiraz etmədi – Moskva NATO-nun Cənubi Qafqazda (ilk növbədə Gürcüstan) genişlənməsindən daha çox narahatdır və Türkiyənin Azərbaycanda olması ilə barışmalı olub.

Qərbə gəlincə, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünün bərpası üçün heç vaxt NATO və ya Aİ-yə arxalanmayıb, çünki bəzi əsas üzvlər, məsələn, Fransa Ermənistanı siyasi cəhətdən dəstəkləməyə meyllidir. Qərb Azərbaycanın mühüm iqtisadi tərəfdaşı olaraq qalacağı halda, onun təhlükəsizliyinə çağırışlarla bağlı Azərbaycan Ankara və Moskva ilə ikitərəfli qaydada məşğul olacaq.

Bu yaxınlarda İkinci Qarabağ müharibəsində ölkənin Ermənistan üzərində qazandığı qələbə və ondan sonra ölkənin əvvəllər işğal olunmuş ərazilərinin azad edilməsi bu baxımdan daha geniş imkanlar yaratdı. Azərbaycan öz müstəqilliyini və milli suverenliyini qoruyaraq bütün böyük dövlətlərlə əlaqələri bundan sonra da inkişaf etdirəcək.