TEREF.AZ: Son günlərdə mətbuatda bir sıra qanunvericilik aktlarına dəyişikliklərin və bu dəyişikliklər çərçivəsində Naxçıvanın güc strukturlarının bəzi səlahiyyətlərinin ləğv edilməsi ilə bağlı xəbərlər yayımlanıb. Haqlı olaraq bütün gözlərin Naxçıvana çevrilməsinə səbəb olan xəbərlər Muxtar Respublikanın idarəetməsi ilə bağlı bir sıra sualları da bərabərində gətirib.

Bu dəyişiklərə nəyin səbəb olduğu, Naxçıvan Ali məclisinin sədri vəzifəsini yerinə yetirən Vasif Talıbovun baş verənlərlə əlaqəsi bu gün əsas müzakirə mövzuları sırasındadır. Uzun illərdir qapalı və açıq formada Naxçıvandakı fəaliyyətlər, belə demək mümkünsə, qurulan mütləq hakimiyyət hər kəsə məlumdur. Lakin Naxçıvandakı mütləq hakimiyyətin və buradakı vəzifəli şəxslərin fəaliyyətlərinin nə zaman gündəmə gətiriləcəyi isə qeyri-müəyyən idi.

Ali məclis sədri müdafiəsiz qalır

Muxtar Respublika ərazisindəki güc strukturlarına birbaşa nəzarət imkanı Vasif Talıbovun rəsmi Bakı tərəfindən dəstəklənməyən bir sıra fəaliyyətləri üçün şərait yaradırdı. Məhz bu “güc” sayəsində o Naxçıvanda aksiz vergisiz idxal olunan tütün məmulatlarının satışını həyata keçirir, icbari tibbi sığorta üçün əhalidən əlavə ödənişlərin alınmasını və Azərbaycanın digər ərazilərindən Naxçıvana gətirilən mallardan əlavə gömrük rüsumu tətbiq edilməsini təmin edirdi.

Şübhəsiz ki, Ali məclis sədrinin bu və digər fəaliyyətləri icra etməsi, Naxçıvanı tam nəzarəti altına alması ilk növbədə güc strukturları üzərində birbaşa nəzarəti ilə mümkün ola bilərdi. Bu nəzarətin sıradan çıxarılması isə onun bilinən və bilinməyən bir çox fəaliyyətlərini də gün üzünə çıxarmağa xidmət edəcəyi aydındır. Elə yaxın zamanlarda Vasif Talıbovun oğlu Rza Talıbovun qaynatası Bəhruz Əzimovun rəhbərlik etdiyi “Neftbaza”-da və “Cahan” Holdinqdə yoxlamaların aparılması bu fəaliyyətinin ciddi şəkildə araşdırıldığını deməyə əsas verir.

Ali məclis sədrinin güc strukturları üzərindəki səlahiyyətlərinin ləğv edilməsi Mərkəzi hakimiyyətin Naxçıvan baş verənlər barədə müstəqil və operativ şəkildə məlumat əldə etməsinin əsasını təşkil edir. Bu addım eyni zamanda onun Naxçıvandakı fəaliyyəti üzərində Bakının birbaşa nəzarətinin təmin olunmasına, xoşagəlməz fəaliyyətlərin və səlahiyyətlərdən sui-istifadə hallarının qarşısının alınmasına imkan verəcək. Lakin bu dəyişikliklərin güc strukturları ilə yekunlaşacağını demək doğru olmaz. Çünki Vasif Talıbovun “mütləq hakimiyyəti” sadəcə güc strukturları ilə sərhədlənmir, əksinə Muxtar Respublikasın siyasi və iqtisadi sferaları da daxil olmaqla bir çox sahəsini əhatələyir.

Naxçıvanda fəaliyyət göstərən nazirlərin və digər vəzifəli şəxslərin rəsmi Bakı ilə əlqələri birbaşa Vasif Talıbovun icazəsi və məlumatı əsasında həyata keçirilir. Həmçinin Bakıdakı nazirliklərin Naxçıvanda öz sahələri üzrə müvafiq təyinatlara təsir etmək və ortaq fəaliyyətləri tənzimləmək imkanları da mövcud deyil. Naxçıvanda fəaliyyət göstərən digər dövlət qurumlarında da (Naxçıvan MR Təhsil Nazirliyi, Naxçıvan MR İqtisadiyyat Nazirliyi, Naxçıvan MR Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və s.) oxşar problemlərin mövcud olması, yaxın gələcəkdə bu qurumlarda da müvafiq dəyişikliklərin edilməsini, bu qurumların Vasif Talıbovun birbaşa nəzarətindən çıxarılmasını şərtləndirir.

Sistem dəyişikliyinə doğru

Naxçıvanda müxtəlif qurumlar üzərindəki bu cür “total” nəzarətinin necə formalaşdığı və bu fəaliyyətlərin onun siyasi hakimiyyəti ilə bağlılığı hadisələrin bir digər problemli tərəfidir.

Aydındır ki, güc strukturlarını yönləndirmək və şəxsi mənfəətlər üçün istifadə etmək ancaq icraedici hakimiyyətə müdaxilə ilə mümkün ola bilərdi. Bu səbəblə Ali məclis sədrinin icraedici hakimiyyəti həyata keçirən Nazirlər Kabineti üzərində birbaşa təsiri, ona güc strukturlarının fəaliyyətinə də təsir etmək və onları yönləndirmək imkanı verirdi. Bu amil güc strukturlarının rəsmi Bakının yox, birbaşa Ali məclis sədrinin nəzarətində olduğu anlamına gəlirdi. Halbuki, bu güc strukturları Nazirlər Kabineti daxilində fəaliyyət göstərməli, Ali məclis qarşısında hesabatlı və birbaşa Mərkəzi hakimiyyətə, yəni rəsmi Bakıya tabe olmalıdır.

Naxçıvanla bağlı qanunvericilik aktlarına əsasən də icra hakimiyyəti Nazirlər Kabineti və ona rəhbərlik edən Baş nazir tərəfindən həyata keçirilməlidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin təklifi əsasında Naxçıvan MR-nın Ali məclisi tərəfindən seçilən Baş nazir öz növbəsində Nazirlər Kabinetinin tərkibi ilə bağlı təkliflərini Ali məclisə təqdim edir və Ali məclisin təsdiqindən sonra Nazirlər Kabinetinin tərkibi müəyyənləşdirilir.

Lakin bütün bu səlahiyyətlərə baxmayaraq bu gün NaxçıvanBaş naziri ciddi təsir yükünə malik fiqur deyil və Azərbaycanın orta miqyaslı rayonunun icra başçısı səviyyəsində tanınır. Qanunverici hakimiyyəti həyata keçirməli olan Ali məclisinin sədri Nazirlər Kabineti üzərində daha çox təsir gücünə malikdir. Bu isə öz növbəsində Naxçıvanda qanunverici və icraedici hakimiyyətin bir nəfərin, Ali məclis sədrinin əlində çəmləşməsinə və onun mütləq hakimiyyətinə səbəb olur.

İdarəetmədən başlanan dəyişiklik

Naxçıvanda dəyişikliklərin məhz güc strukturlarından başlanması Ali məclis sədrinin mütləq hakimiyyətini sıradan çıxarmağa yönəlmiş ilk həmlə hesab oluna bilər. Çünki vəzifədə olduğu dövr ərzində onun güc strukturları üzərində tam şəkildə nəzarəti təmin etməsi və bu qurumları öz şəxsi maraqları çərçivəsində yönləndirməyə çalışması müşahidə olunurdu.

Vasif Talıbovun fəaliyyəti güc strukturları ilə Mərkəzi hakimiyyət arasında birbaşa və operativ əlaqələrin təmin olunmasını çətinləşdir, bu strukturlarının ayrı-ayrı şəxslərin maraqları çərçivəsində və Mərkəzi hakimiyyət tərəfindən dəstəklənməyən fəaliyyətlərə cəlb olunmasına şərait yaradırdı. Güc strukturlarını fərdi maraqlar üçün mexanizm hesab edən Ali məclis sədrinin davranışlarının rəsmi Bakı tərəfindən də narahatlıqla qarşılandığı şübhəsizdir.

Bununla da artıq ciddi şəkildə problemə çevrilən Talıbovun “güc strukturları” məsələsi ilk olaraq Naxçıvan DTX-nin ləğv olunması ilə nəticələndi. Ləğv olunan Naxçıvan DTX-nın əvəzinə isə DTX-nin Naxçıvan Baş idarəsinin yaradıldığı məlum oldu. Bu dəyişikliklərin sadəcə bir qurumla yekunlaşmayacağı və Muxtar Respublikanın digər güc strukturlarında (Naxçıvan DİN-də, Əlahiddə Ümumqoşun Ordusunda və Naxçıvan prokurorluğunda) da bənzər şəkildə həyata keçiriləcəyi gözlənir. Bu addımlar isə başa düşüləndir...

Çünki məhz bu yolla qurumlar üzərində ayrı-ayrı şəxslərin təsirinin azaldılması və qurumun fərdi şəxslərin maraqları çərçivəsində fəaliyyət göstərməsinin qarşısı alması mümkündür. Ali məclis sədrinin güc strukturlarının fəaliyyətinə müdaxiləsini, onlardan birbaşa şəxsi maraqları naminə istifadə etməsini, aparılan təyinatların şəxsi mənafeyinə uyğun şəkildə həyata keçirilməsini ancaq bu cür kompleks dəyişikliklərlə neytrallaşdırmaq mümkündür.

Yeni geosiyasi nizamda Naxçıvan

Vasif Talıbovun Naxçıvanda qurduğu sistem geosiyasi müstəvidə də yeni problemlərin ortaya çıxmasın səbəb olur. Bu gün Cənubi Qafqazdakı geosiyasi vəziyyət, xüsusilə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı proseslər və xarici maraq qruplarının pozuculuq ehtimalları bölgədə nəqliyyat dəhlizlərinin işləməsi və yüklərin təhlükəsiz şəkildə daşınması məsələsini aktuallaşdırır. Nəqliyyat dəhlizlərinin və yükdaşımaların davamlılığı prosesin mərkəzində yer alan Naxçıvanın idarəetmə sistemi ilə birbaşa əlaqəli olması isə yəqin ki, heç kimə sirr deyil.

Bu fəaliyyətlərin daha səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi öz növbəsində Naxçıvanın idarəetməsində ciddi dəyişikliklərin edilməsini, Muxtar Respublikadakı fəaliyyətlərin birbaşa Mərkəzi hakimiyyət tərəfindən nəzarət edilməsini zəruri edir. Naxçıvandakı hazırkı vəziyyət və Vasif Talıbovun idarəetmə metodları isə bu prosesin qarşısındakı ən böyük əngəldir.

Mövcud reallıq, istər ölkədaxili siyasət, istərsə də geosiyasi vəziyyət məntiq etibarilə Naxçıvanda yeni və daha səmərəli idarəetmənin inşasını şərtləndirir. Bu səbəblə yeni reallıqların fonunda baş verən mövcud dəyişikliklər Naxçıvanın daha yaxşı gələcəyə doğru addımladığının bariz göstəricisidir.

İslahatların Naxçıvan pərdəsi: Muxtar Respublikada nə baş verir?

30 ilə yaxın bir müddət ərzində Naxçıvanda yaradılan idarəetmə sistemi, bu sistemi idarə edən şəxslərin fəaliyyətləri son zamanlarda bütün Azərbaycanda əsas müzakirə predmetlərindən birinə çevrilib. Xüsusilə son günlərdə mətbuatda yayımlanan məlumatlar Naxçıvandakı real vəziyyəti bir daha diqqət mərkəzinə gətirib.

Məlum olub ki, Naxçıvan MR Maliyyə nazirinin müavini Həsən İsmayılov eyni zamanda Naxçıvan Dövlət Universitetində əyani magistratura təhsili alırmış. Halbuki artıq 2-ci kurs tələbəsi olan nazirin əyani təhsilini davam etdirərkən, paralel şəkildə dövlət qulluğunda da çalışması qanunən qadağandır. Həm nazir müavini vəzifəsini icra edən, həm də universitetdə əlaçı təqaüdü alan Həsən İsmayılovun obrazı Naxçıvanda illərdir ki, davam edən mövcud sistemin çoxsaylı problemlərindən sadəcə biridir.

Əlaçı nazirlərin toplandığı bu sistemin memarı, Ali məclis sədrinin Naxçıvanda bütün hakimiyyəti öz əlində cəmləşdirməsi və bu gücdən istifadə edərək rəvac verdiyi fəaliyyətlər də uzun müddətdir ki, mətbuatın gündəmindədir. Onun fəaliyyəti və Naxçıvanda yaratdığı sistemlə bağlı məlumatlar vaxtaşırı su üzünə çıxsa da, bu vəziyyətin nə vaxtsa sonlandırılacağı qeyri-müəyyən görünürdü. Lakin görünən odur ki, dəyişiklik rüzgarı artıq çoxdan Naxçıvana doğru əsməyə başlayıb..

Mətbuatda yayımlanan xəbərlərdən və analitik təhlillərdən belə nəticəyə gəlmək olur ki, artıq Naxçıvandakı mövcud sistem ciddi dəyişiklik ərəfəsindədir. Öz hakimiyyətini günü-gündən möhkəmlədən Vasif Talıbov isə ölkə qanunlarından kənara çıxan fəaliyyətlərlə, hətta Azərbaycanın digər bölgələrindən Naxçıvana gətirilən mallardan əlavə vergilər tutmaqla “federalizm” mesajları verməkdən çakinmir.

Öz səlahiyətlərini aşan vəzifəli şəxslər kimi Ali məclis sədrinin da problemi Naxçıvandakı real vəziyyətin başqaları tərəfindən bilinmədiyindən əmin olması idi. Naxçıvandakı güc strukturlarına tam nəzarət edən, Ali məclisi və çoxdan tələbə çəmiyyətinə çevrilmiş Nazirlər Kabinetini eyni anda idarə edən Vasif Talıbov əslində bütün digər əməlləri üçün çox yaxşı müdafiə hazırlamışdı. Naxçıvanda onun icazəsi və məlumatı olmadan heç kim Bakı ilə birbaşa əlaqəyə keçə bilmir, hətta Bakıdakı nazirliklər belə öz sahələri üzrə təyinatlara və fəaliyyətə təsir edə bilmirdi. Güc strukturları, önəmi dövlət qurumları Bakıya yox, birbaşa Vasif Talıbova hesabat verir, onun tapşırıqları əsasında fəaliyyətlərini təmin edirdi.

Naxçıvanda Baş nazir institutunu faktiki olaraq sıradan çıxaran Ali məclis sədri Nazirlər Kabinetinə birbaşa nəzarət edərək icra hakimiyyətini bütünlüklə öz əlində çəmləşdirib. Məhz bu səbəblə Naxçıvanın iqtisadi inkişafına birbaşa cavabdeh olan Baş nazirin mövcudluğunu, belə bir şəxsin var olduğunu sadəcə vikipedia səhifəsindən öyrənmək mümkündür. Bu şərtlər daxilində yaxın gələcəkdə Naxçıvanın regional nəqliyyat qovşağına çevriləcəyi gerçəyi və bu planların Vasif Talıbovun idarəetməsi ilə necə uyğunlaşacağı da əsas suallardan birinə çevrilirib.

Qeyd olunan bütün bu məqamlar Vasif Talıbovun və onun Naxçıvandakı fəaliyyətinin diqqət mərkəzinə düşməsini və bu istiqamətdə zəruri tədbirlərin görülməsini şərtləndirir. Bu vəsilə ilə yaxın günlərdə Ali məclis sədrinin güc strukturları üzərindəki nəzarətinin sıradan çıxarılması olduqca başadüşüləndir. Güc strukturlarını öz hakimiyyətinin əsas dayağına çevirən Vasif Talıbov məhz bu yolla Bakı tərəfindən qəbul edilməyən bir çox fəaliyyətləri asanlıqla icra edə bilirdi.

Hal-hazırda baş verənlər isə Ali məclis sədrinin Naxçıvanda qurduğu sistemin tədricən və ardıcıl şəkildə dəyişdirildiyini və yenidən dizayn edildiyini göstərir. Güc strukturlarındakı mövcud dəyişikliklərin yaxın zamanda digər dövlət qurumlarında da icra ediləcəyi, onların da Ali məclis sədrinin nəzarətindən birdəfəlik çıxarılacağı gözlənilir.

Bu addımlar hər şeydən əvvəl icra hakimiyyətini Ali məclis sədrinin birbaşa təsirindən çıxarmaq baxımından olduqca önəmlidir. Çünki icraedici hakimiyyət üzərində birbaşa təsiri, onun güc strukturlarının və digər dövlət qurumlarının fəaliyyətinə də təsir etmək və onları yönləndirmək imkanının əsasını təşkil edir. Məhz bu yolla Naxçıvanda Bakının birbaşa nəzarəti təmin edilə və vəzifəli şəxslərin səlahiyyətlərdən sui-istifadə hallarının qarşısı alına bilər. Digər tərəfdən bir çox vəzifəli şəxsin öz təhsillərinə daha çox vaxt ayırmalarına və tələbəliyin dadını çıxarmalarına şərait yaranmış olar.

Sonda onu da qeyd edək ki, mövcud istiqamətlər üzrə dəyişiklər yaxın gələcəkdə Naxçıvanın istər iqtisadi inkişaf, istərsə də siyasi idarəetmə baxımından daha uğurlu səviyyəyə yüksələcəyinə dair ümidləri artırır. İnanırıq ki, uzun illərdir ki, davam edən “komediya”-nın sona çatması tezliklə Naxçıvanın da gün üzü görməsinə şərait yaradacaq.
Teref.az