Düzü, dərsliyin açıq səhifəsi önündə saatlarla düşüncəyə dalıb bu ifrat „humanizm“ sahiblərinin təfəkkürünü anlamağa çalışır, qəlblərini hiss etmək istəyirəm: qarşımızda 30 ildən çox vətənin gəncəcik və hər zaman vurğuladığım kimi, anasının qoxusu üstündən çəkilməmiş övladlarının qırğınına bais olan qonşu və eyni ərazini paylaşmaq məcburiyyəti. Bu barədə uzun-uzadı düşünə bilərik. Qəlbimiz „yox“ desə də, dilimizlə „hə“ deməyə məcbur ola bilərik. Bəli, məcburiyyət! İnkaredilməz yeganə həqiqət qalarsa, o da budur: məcburiyyət!
Gələk dərslik müəlliflərinin verdiyi suala: „Əmir kişinin yerinə olsaydınız, Aşotu bağışlayardınız?“
Aşotu bağışlamaq? Pulunu alıb, qaytarmayıbmı? Bağışla, bir də etməz. Səhv edib, müflis olmusanmı? Bağışla, insan xətasız olmaz, ölüm-itim olmayıb ki… Bilmədən, təsadüfən maşınla vurub birini öldürüb? “Qəzadır, qədərdir”, - deyib bağışlayarsan…
Aşotu bağışlamaq? Xalqının soyqırımı qarşısında bir Aşotu bağışlamaq? Nə deməkdir Aşotu bağışlamaq? Saatlarla “Qara tut ağacı”nın önündə düşünməkdən başım çatlasa da, bu sualın cavabını tapa bilmədim: “Əmir kişinin yerinə olsaydın, Aşotu bağışlayardınmı? ” 7-ci sinif şagirdləri, görəsən, bu suala necə cavab verdilər?
Bu gün orta məktəb dərslikləri vasitəsilə şagirdlərimizi erməniləri bağışlamaq, onları „anlamağa” sövq etmək, „ hekayələrimizdə erməni fərdlərin „vicdanını oyatmaq“ bizə, həqiqətənmi, lazımdır? Dərslik müəlliflərinin vurğuladığı kimi, cavabınızı məhdudlaşıdırıram, fərqli cavablar almaq məqsədi ilə vermirəm bu sualı. Yəqin ki, böyük əksəriyyət bu cümləni oxuduqda: „Xeyr!“ – deyə cavab verəcəkdir. Hələ sülh müqaviləsi imzalanmamış, düşmən öz peşmanlığını ifadə etməmiş bu nə qucaqdır açılıb Xocalı qatilllərinə? Söhbət 7-ci sinif „Azərbaycan dili“ dərlsiyindəki „Qara tut ağacı“ hekayəsi və onun əsasında yazılmış tapşırıqlardan gedir.
Ermənidə vicdan axtaran dərslik müəllifləri „erməninin dilinə alıb“ deyə bilmədiyini də etmək istəyiblər. Aşot öz durumunu, müəliflərdən fərqli olaraq, daha dəqiq ifadə etmirmi: „Onun yanında üzüm qaradır“?! Həqiqətənmi, erməni vicdan əzabı çəkdiiyi üçün Azərbaycanda qala bilməzdi? Erməninin belə ağlından keçməyən bu düşüncəyə aramızda neçə nəfər inanar? 7-ci sinif şagirdləri inandılarmı buna?
Dərslik, səh. 21:
„Doğru fikri seçin və mətnə istinad etməklə əsaslandırın.
a. Aşot azərbaycanlıların ondan qisas alacağından qorxduğu üçün Qarabağı tərk edirdi.
b. Vicdan əzabı rahatlıq vermədiyi üçün Aşot Azərbaycanda qala bilməzdi.“
Şagirdlərə Azərbaycandan köçüb gedən ermənilərə sual hazırlamaq tapşırığı verilir. Görəsən, şagirdlər hekayədəki naməlum jurnalist obrazından fərqli olaraq, nə qədər soyuqqanlı suallar tərtib edə bilərlər ki, jurnalistin cavabları „qərəzli“ hesab olunur? Bəlkə, mən şagird olsaydım, erməniyə heç bir sual verməzdim, bircə bunu deyərdim ki: „Get, dalınca da Qarabağ boyda qara daş.“ Parta yoldaşım Qarabağ şəhidinin övladı ola bilərdi, bəlkə…
Oxuyun. Dərslik, səh. 21:
„Müsahibədə əsas məqsəd qarşı tərəfdən mümkün qədər çox informasiya almaqdır. Gəlin bu baxımdan mətndəki müsahibədə jurnalistin suallarını təhlil edək.
„Sual: – Salam. Siz niyə köçürsünüz?
Şərh: “Niyə?”, “nə üçün?”, “necə?” əvəzliklərinin köməyi ilə qurulan sual cümlələri, adətən, müsahibi ətraflı danışmağa, daha çox informasiya verməyə sövq edir.
Suallar: – Sizin rahat köçməyinizə şərait yaradılıbmı, nədənsə şikayətçi deyilsiniz?
– Sizə dəyib-toxunan yoxdur? Könüllü gedirsiniz?
Şərh: Sual ədatları və intonasiya ilə yaranan suallar qapalı suallardır. Adətən, müsahib onlara ya “hə”, ya da “yox” cavabı verir. Beləliklə, müxbir kifayət qədər informasiya ala bilmir.
Suallar: – Yaşınız az deyil. Yəqin, azərbaycanlıların Qarabağdan necə çıxarıldığını unutmamısınız.
– 90-cı illərdə azərbaycanlılara qarşı döyüşmüsünüz?
Şərh: İttiham xarakterli suallardır. Müsahibə alan öz mövqeyini büruzə verməməlidir. Göründüyü kimi, bu suallardan sonra qarşı tərəf əsəbiləşdi və müsahibəni davam etdirmək istəmədi.“
Dərslik müəllifləri çox sadəlöhvdürlər. Düşünüblər ki, jurnalist təmkinli davransaymış, Aşotun vicdanı dil açıb televiziya qarşısında göz yaşı tökəcəkdi ki, qonşusunun, „dostunun“ oğlunu öz quldur dəstələrindən qoruya bilməyib. Hətta qorxuram ki, onlar bizim özümüzü Aşota qarşı qərəzli olmaqda ittiham edirlər:
„h. Aşağıdakı sualları oxuyun və şərh edin.
– Deyəsən, keçmişdə baş vermiş kədərli hadisələr sizə rahatlıq vermir. Bəlkə, o xatirələrinizi bölüşəsiniz, Qarabağı bu ağır dərdlə tərk etməyəsiniz?
– Yəqin ki, o qonşularınız, çörək kəsdiyiniz azərbaycanlılar bu müsahibəni efirdə görəcəklər. Onlara nə demək istəyərdiniz?
• Suallarla bağlı uyğun variantı seçin və fikrinizi əsaslandırın.
Qərəzli suallardır. b. “Danışdıran” suallardır. c. Qapalı suallardır.“ (Dərslik, səh. 21)
Hekayədə söhbət Xocalıdan didərgin düşən Əmir kişinin yaralı oğlunu erməni qonşusuna etibar edib gəlməyinə baxmayaraq, onun erməni quldur dəstəsi tərəfindən qətlə yetirilməsindən gedir. O Xocalı ki: „…soyqırım nəticəsində 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca və qarı olmaqla, 613 Xocalı sakini qətlə yetirilib, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Düşmən gülləsindən 76-sı uşaq olmaqla, 487 nəfər yaralanıb. 1275 nəfər əsir götürülüb. Əsir götürülənlərdən 150 nəfərinin, o cümlədən 68 qadın və 26 uşağın taleyi bu günədək məlum deyildir.“ Dərslik müəllifləri isə yazırlar: „Əmir kişinin naxələf qonşuları da var idi.“ (Dərslik, səh. 24) Söz bax ha: „… naxələf qonşuları da var idi.“
Bütün bu tapşırıqları oxuduqdan sonra müəllimlərə bir sual vermək istəyirəm: əgər sinfinizdə qazi və şəhid övladları olarsa, onları Aşotun vicdanına inandıra bilib, erməniyə „qərəzsiz“ suallar yazdıra biləcəksinizmi? Dərslik müəlliflərinə isə bir sualım var: „Siz kimin dostusunuz: ayının, yoxsa mənim?“

Könül AYDIN Nəhmətova
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
GundemXeber.Az