I Pyotrun manifesti — Rusiya imperatoru I Pyotrun Xəzərsahili vilayətlərə yürüşü zamanı Azərbaycan dilində yürüşün "məqsədləri" ilə bağlı yerli əhaliyə müraciətinin əks olunduğu 1722-ci il 15 iyul tarixli sənəd. Çarın tapşırığı ilə Həştərxanda Kantemir tərəfindən yazılmışdı.
H.Ə. Dəlilinin qeydinə əsasən "Rusiyanın xarici siyasət arxivində mühafizə olunan sənədlərin tədqiqi göstərir ki, о (Manifest -red.) ancaq bir dildə (Azərbaycan dilində) çıxmışdır".
" Pyotr-i əvvəli ibn-i Aleksey, Rusiya padşahı.
Be-oni-rəbbani və qüdrəti-i cahandani ilə biz Petros, əvvəlki imperator-i təvaif-i Rus, Xüddar-i Ərzin-i məmalik-i şimalein, toluvəl-zəval vəl-nisf-əl-nəharın padşah-i əl-bərrin və xaqani-əl-bəhreyn, dəxi sair və neçə sair padşahlıqların və hökumətgahların hakimi və malikanə buyuruqcusu.
Şövkətlu və əzəmətli və səadətli, mühübbümüz və qədimi dostumuz şah-i məhabətli ulu alicah həzrətlərinin hökumətində və xidmətində olan izzətli və hörmətli süpəhsalarlar, xanlar, qorçubaşılar, ağalar, tüfəngçilər, topçubaşılar və bəylər, bəkiyan-i gul və sultanilər, vəzirlər və sair zabitlər və nəfəratın yüz min nəfəri və yüzbaşıları,.. ilə salam və səlamət diləklərimizi bildiririk ki, rəfi-i humayunumuz vasitəsilə sizə məlum olsun.
Bu, rəbbimiz İsa Məsihin miladi min yeddi yüz iyirmi birinci ilində və hicri min yüz otuz dördüncü sənəsində yazılmışdır. Şövkətlu, əzəmətli və məhabətli ulu dostumuz və ərzand qonşumuz şah-i alicah-i məmalik-i ərazi-i Pars və Əcəm həzrətlərinin təxt-i təsərrüfündə olan ləzgi vilayətinin zabiti Davud bəy və Qazıqumuq əyalətinin hakimi Surxay нам кимсәнәләр ол тәрәфдән әҹнас-и мүхтәлифдәни нечә фитнә әнкиз лалиләр, Јанларинә ҹәм едүб мазкур шаh-и алиҹаh достумуз һәзрәтләринин үзәринә баш галдырыб вә гәбзе-је тәсәррүфүндә олан мәмләкәт-и Ширван әјаләтиндә шәhр-и Шәмахијә hәмлә hүҹум вә сил-и Сејф едуб.
Şah dostumuz hәзрәтләринин неҹә адәмләрини һәлак ејләдикләриндән мәнада тәрәф-и алијәләримиздән дәхи тәвајифи русдан әһд-и намеји һүмајунләримиз мөвҹибинә мәнадә гәдим үзрә бәләдеји мәзбурәдә тиҹарәт илә варуб кәлмәк олә (ола) ҝәлмишләри соҹымыз (соҹымсыз) кунаһсыз била мәрһәмәт гәтл вә малларини ки нүгуд ҳисабы үзрә мәҹмуи дорт јүз кәррә јүз бин рублијә гәриб гарәт вә талан тараҹ ејләмишәр вә хүсусән ки әсна-је падшаһнәмизә әкс-и әһд-и һүгугә вә ихтилал вә дад ситадә гәт вә инсур (сүнүр) ејләдикләри әҹилдән тәрәф-и Әлје-ји хош рәванимиздән Аləzdərxan (Həştərxan-red.) валиси олан мәскур зорба башчыларина ит-мам-и һәг үчүн нечә дәфә рисаләтилә достумуза мүкәррәрән мәһәббәт намәмиз илә мүстәгил елчимиз ирсал вә мәсуурун зорбаләрин һәгиндән кәлимәк вә шәр-и шәрәфилә иҹрај-и һәг олунмаг үчүн теләб олундугда тәрәф-и шовкәтләрендән исте маимыз үзрә һәгләриндән кәлмәк вә итмам-и һәг олунмаг үчүн худ Мурад олунмушкән анчаг мüмкин олмадығы сәбәбилә бу анә дәк ог тәхир олунуб.
Әсла бир һәрәкәт бүүрүлмади имди чүн белә дәхи ол бәд кирдарләрин зүлмүғдән би-зидем рус тәвајифинин малына вә әрзи нүгсанлыгларына истәһгәг-и һәг олунмадығы сәбәбилә бил зарури (зәрури) игтиза ејләдији дәркаһ-и һәггдән нүсrәt-i təzərrә vә niyaz edüb оl аsi vә әhl-i тöğyanlərin üzәrinə әsakər-i zəfər мuəssirimizlə bilzat hərəkət-i humayunimiz оlub rəbb-ul aləmindən mərcu varmızdır ki, in şa Allahi təalа silahi salahımız ilə bu məqulа тәрәфиндә ziyankar vә muzurr vә fəsada bais olan јaramazların möhkәm hәqlәrindәn qәlinib vә iтмам-и hәq icrа olunub әməllərinə görə cəzaların bulәләр..."
Tam versiyası Hüseyn Dəlilinin, "Azərbaycan-Rusiya münasibətləri fars və Azərbaycan dilli sənədlərdə" kitabında.
P.S. Kitabda bu məktuba şərh verilib və istifadə olunan sözlərin izahları verilib.
Milli Kimlik
TEREF