Ukrayna ilə bağlı ictimai müzakirələr tamamilə münaqişə ilə bağlıdır. Ukrayna məsələsi çox vaxt anlaşılmazlıq kimi qəbul edilir. Ukrayna Şərqə, yoxsa Qərbə inteqrasiya edir? Ukrayna ayaqda qalmaq və inkişaf etmək istəyirsə, o, tərəflərdən birinin digərinə qarşı forpostu olmamalı, ikisi arasında körpü rolunu oynamalıdır.

Rusiya qəbul etməlidir ki, Ukraynanı “peyk” statusuna məcbur etməyə və bununla da Rusiyanın sərhədlərini yenidən dəyişməyə çalışmaq Moskvanı Avropa və ABŞ ilə qarşılıqlı təzyiq dövrünü təkrarlamağa məhkum edəcək.

Qərb isə anlamalıdır ki, Ukrayna heç vaxt Rusiya üçün yad ölkə ola bilməz. Rus tarixi Kiyev Rus dövləti deyilən yerdən başlayır. Ukrayna əsrlər boyu Rusiyanın tərkibində olub və bundan əvvəl onların tarixi bir-birinə qarışıb. 1709-cu ildə Poltava döyüşündən başlayaraq Rusiyanın azadlığı uğrunda ən mühüm döyüşlərdən bəziləri Ukrayna torpaqlarında aparılıb. Rusiyanın Aralıq dənizində güc nümayiş etdirmə vasitəsi olan Qara Dəniz Donanması Krımda, Sevastopolda uzunmüddətli icarə əsasında qurulub. Hətta Aleksandr Soljenitsın və İosif Brodski kimi məşhur dissidentlər də təkidlə iddia edirdilər ki, Ukrayna Rusiya tarixinin və əslində Rusiyanın ayrılmaz hissəsidir.

Avropa İttifaqı da etiraf etməlidir ki, onun bürokratik ləngliyi, Ukraynanın Avropa ilə münasibətləri ilə bağlı danışıqlarda strateji elementin daxili siyasətə tabe olması ilə böhran yaradıb. Xarici siyasət prioritetləri təyin etmək sənətidir.

Ukraynalılar həlledici elementdir. Onlar çoxdilli, mürəkkəb tarixə malik ölkədə yaşayırlar. Qərb hissəsi 1939-cu ildə Stalin və Hitler arasında razılaşmaya əsasən SSRİ-nin tərkibinə daxil oldu. Əhalinin 60%-ni rusların təşkil etdiyi Krım Ukraynanın tərkibinə yalnız 1954-cü ildə, əslən ukraynalı olan Nikita Xruşşovun kazaklarla Rusiya müqaviləsinin 300-cü ildönümünün qeyd edilməsi çərçivəsində Ukraynanın tərkibinə daxil olub. Qərb əsasən katolik, şərq əsasən pravoslavdır. Qərb ukraynaca, şərq əsasən rusca danışır. Ukraynanın bir tərəfinin digərinə hökmranlıq etmək cəhdi sonda vətəndaş müharibəsinə və ya parçalanmaya gətirib çıxaracaq. Ukraynaya Şərq-Qərb qarşıdurmasının bir hissəsi kimi yanaşmaq onilliklər ərzində Rusiya və Qərbi, xüsusən də Rusiya və Avropanı beynəlxalq əməkdaşlıq sisteminə cəlb etmək perspektivini sıfıra endirəcək.

Ukrayna cəmi 23 ildir ki, müstəqildir. 14-cü əsrdən etibarən müxtəlif xarici qüvvələrin hakimiyyəti altında idi. Təəccüblü deyil ki, ölkə rəhbərləri kompromis sənətini, xüsusən də tarixi perspektivləri öyrənə bilməyiblər. Ukraynanın müstəqillikdən sonrakı siyasəti açıq şəkildə göstərir ki, problemin kökündə ukraynalı siyasətçilərin ölkənin itaətsiz hissələrinə əvvəlcə bir qrup, sonra isə başqa bir qrup tərəfindən öz iradələrini diktə etmək cəhdləri dayanır. Viktor Yanukoviçlə onun əsas siyasi rəqibi Yuliya Timoşenko arasında münaqişənin mahiyyəti də bundan ibarət idi. Onlar Ukraynanın hər iki tərəfini təmsil edir və hakimiyyəti bölüşmək istəmirdilər. ABŞ-ın Ukraynaya qarşı ağıllı siyasəti ölkənin iki bölgəsi arasında əməkdaşlıq etmək üçün bir yol axtarışındadır. Deməli biz də biz bir tərəfin hökmranlığını deyil, barışıq axtarmalıyıq.

Rusiya, Qərb və heç bir Ukrayna hökuməti bu prinsiplə hərəkət etməyib. Onların hər biri vəziyyəti daha da pisləşdirib. Putin başa düşməlidir ki, nə qədər müharibə aparsa da, hərbi gücün tətbiqi növbəti soyuq müharibəyə gətirib çıxaracaq. ABŞ, öz növbəsində Rusiyaya davranış qaydalarını səbirlə öyrətməli olan dəli kimi davranmaqdan çəkinməlidir. Putin Rusiya tarixində ciddi strateqdir. Birləşmiş Ştatların dəyərlərini və psixologiyasını anlamaq onun güclü tərəflərindən biri deyil. Rusiya tarixi və psixologiyasını dərk etmək də ABŞ siyasətçiləri üçün güclü bir şey deyil.

Tərəflərin liderləri mövqe uğrunda rəqabətə girməməli, nəticələri yoxlamağa qayıtmalıdırlar. Bütün tərəflərin təhlükəsizlik maraqlarına cavab verən nəticə haqqında fikrim bunlardan ibarətdir:

1. Ukrayna öz iqtisadi və siyasi əlaqələrini, o cümlədən Avropa ilə əlaqələrini sərbəst seçmək hüququna malikdir;

2. Ukrayna NATO-ya daxil olmamalıdır;

3. Ukrayna öz xalqının iradəsinə cavab verən istənilən hökuməti qurmaqda azad olmalıdır. Müdrik Ukrayna liderləri bundan sonra ölkələrinin müxtəlif hissələri arasında barışıq siyasətinə üstünlük verməlidirlər. Milli kontekstdə onlar Finlandiya ilə müqayisə olunan mövqe tutmalıdırlar. Bu xalq, özünün açıq-aydın ifadə etdiyi müstəqillik baxımından Qərblə əsas sahələrdə əməkdaşlıq edir, həm də institusional səviyyədə Rusiyaya qarşı düşmənçilikdən ehtiyatla qaçır;

4. Rusiyanın Krımı ilhaq etməsi mövcud dünya nizamının qaydaları ilə bir araya sığmır. Bunun üçün Rusiya Ukraynanın Krım üzərində suverenliyini tanımalıdır. Ukrayna beynəlxalq müşahidəçilərin iştirakı ilə keçirilən seçkilərdə Krımın muxtariyyətini gücləndirməlidir. Proses Sevastopolda Qara dəniz donanmasının statusu ilə bağlı hər hansı qeyri-müəyyənliyin aradan qaldırılmasını əhatə edəcək.

Bunlar resept deyil, prinsiplərdir. Bölgəyə bələd olanlar yaxşı bilir ki, onların heç də hamısı tərəflərə xoş gəlmir. Sınaq mükəmməl məmnuniyyətdə deyil, balanslaşdırılmış narazılıqdadır. Bu və ya buna bənzər elementlər əsasında həll yolu tapılmasa, münaqişə daha da dərinləşəcək. Bu isə çox tezliklə baş verəcək.

Məqalə Henri Kissincer tərəfindən 2014-cü ildə qələmə alınıb. Kissincer 1973-1977-ci illərdə ABŞ Dövlət katibi olub.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az