Yer mantiyası - vulkanları hərəkətə gətirən, litosferi yenidən emal edən və planetin uzunmüddətli təkamülünü müəyyən edən nəhəng "mühərrik"dir. Lakin onun ən sirli xüsusiyyətlərindən biri - oksidləşmə-bərpa tarazlığı alimlər üçün uzun illər qaranlıq qalırdı.

Valyuta.az xəbər verir ki, Yerusalim Yəhudi Universitetinin Yer Elmləri İnstitutundan Yael Kempe və Yakov Veys rəhbərliyində aparılan yeni araşdırma bu proseslərə nadir baxış imkanı təqdim edib. Alimlər Cənubi Afrikadakı Vurspud mədənindən çıxarılan almazların daxilində nano və mikroölçülü daxiletmələr aşkarlayıblar.

Onilliklərdir nəzəri modellər nikel tərkibli metal ərintilərinin 250–300 km dərinlikdə sabit ola biləcəyini göstərirdi. Lakin təbii sübutlar indiyədək əldə olunmamışdı. Veys və həmkarları isə ilk dəfə 280–470 km dərinlikdə formalaşmış nikel-dəmir metal nanohissəcikləri və nikel tərkibli karbonat mikrodaxiletmələri müəyyən ediblər. Bu tapıntı, həmin ərintilərin mantiyanın dərin qatlarında mövcudluğuna dair birbaşa sübutdur.

Araşdırmaya görə, nikel-dəmir ərintiləri ilə karbonatların birlikdə mövcudluğu mantiyada baş verən xüsusi metasomatik reaksiyanı göstərir. Oksidləşmiş karbonat-silisium ərintisinin bərpa olunmuş metal tərkibli peridotit süxuruna sızması nəticəsində almazlar formalaşıb. Bu prosesdə dəmir nikelə nisbətən daha çox oksidləşib və nəticədə ərinti nikel ilə zənginləşib.

Beləliklə, almazlar həmin kimyəvi dəyişikliyin “donmuş anı” kimi çıxış edib və mantiyanın bərpa olunmuş süxurlarının oksidləşərək uçucu maddələrlə zəngin mühitə çevrilməsini əks etdirib.

Yakov Veys qeyd edir: "Bu, mantiyanın kimyasını fəaliyyətdə görməyə nadir fürsətdir. Almazlar bir növ kiçik zaman kapsullarıdır və əks halda itib gedən reaksiyaları qoruyub saxlayır".

Alimlərin fikrincə, bu kəşf mantiyanın dinamikası və maqmatizmə dair nəzəriyyələri gücləndirir. Lokal metasomatik reaksiyalar mantiyanın bəzi hissələrini dövri olaraq oksidləşdirə bilər ki, bu da başqa dərinlik almazlarında müşahidə olunan gözlənilməz yüksək oksidləşmə dərəcələrini izah edə bilər.

Belə proseslər uçucu maddələrlə zəngin maqmaların yaranmasına da işıq salır. Mantiyanın karbonat, kalium və digər elementlərlə zənginləşməsi daha sonra kimberlitlər, lamprofirlər və hətta bəzi okean adası bazaltlarının yaranmasına zəmin yarada bilər.

Başqa sözlə, Vurspud almazlarının daxilindəki kiçik daxiletmələr subduksiya, mantiyanın oksidləşmə-bərpa dinamikası və qitələri formalaşdıran, almazları isə səthə çıxaran maqmalar arasında böyük əlaqələri göstərir.

Alimlər vurğulayır ki, almazlar sadəcə qiymətli daş deyil, həm də Yer kürəsinin dərinliklərində baş verən sirli prosesləri qoruyub saxlayan “zaman kapsullarıdır”.