İş qrafikinin dəyişdirilməsi ekspertlər tərəfindən müsbət qarşılanmır

Orta statistik vətəndaş necə yaşayır? O, həftənin ən azı beş gününün hər birinin yarım gününü işə və onun hazırlığına sərf edir. Səkkiz saatlıq iş günü və nahar fasiləsi üçün bir saat, işə getmək və geri qayıtmaq üçün orta hesabla təxminən iki saat - bu, gündə təxminən 11 saatdır. Evə gəldikdə, bəzi ev işləri ilə məşğul olmaq, bəzən isə evdə də işləmək, duş qəbul etmək və yatmaq lazımdır.

Ən yaxşı halda yaşamaq üçün iki gün istirahətiniz var və bu da hər kəsə nəsib olmur. Çoxları həftənin altı günü işləyir. Ancaq iki boş günü olan şanslıların da nadir hallarda istirahət etməyə vaxtı olur. Onlar adətən iş günləri əl yetirə bilmədikləri ev işləri ilə məşğul olurlar.

Sosial əlaqələri qorumaq, qohumlarla, dostlarla görüşmək və ya romantik münasibətlərə başlamaq üçün nə vaxt, nə də enerji var. Nəticədə getdikcə daha çox insan tükənmişlik, yorğunluq və tənhalıqdan əziyyət çəkir.

Bir çox ölkələr və ayrı-ayrı şirkətlər işçilərə iş ilə şəxsi həyat arasında tarazlığı saxlamağa və məhsuldarlığı artırmağa imkan verəcək müxtəlif iş formatlarını sınaqdan keçirir. Yorğun, əziyyəti çox olan insan çətin ki, yaxşı işçi ola bilər və bu halda onun səhhəti çox güman ki, gec-tez pozulacaq.

İşçilərin həyatına daha çox rahatlıq qatmağın bir yolu dörd günlük iş həftəsinə keçməkdir. Belə pilot layihələr bir çox ölkələrdə, o cümlədən Böyük Britaniya və İslandiyada həyata keçirilib. Sonuncuda eksperiment o qədər uğurlu olub ki, onlar indi maaşları azaltmadan bu formatı daimi olaraq tətbiq etmək qərarına gəliblər.

Bəs əvvəlki illərin təcrübəsi nəyi göstərdi? Dördgünlük iş rejiminə keçdikdən sonra ölkənin ÜDM-i 5% artıb ki, bu da iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkə üçün çox yaxşı göstəricidir. Əvvəllər bu rəqəm təxminən 2% idi. Tədqiqatlar göstərir ki, İslandiyada daha qısa iş həftəsinə keçid zamanı əksər iş yerlərində məhsuldarlıq eyni qalıb və ya yaxşılaşıb və bir sıra göstəricilər üzrə işçilərin rifahı əhəmiyyətli dərəcədə artıb.

Bu, bizim ölkədə mümkündürmü? İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev AYNA-ya deyib ki, bu, işçilər üçün o halda məna kəsb edir ki, onların maaşları eyni səviyyədə qalsın: “Xatırladıram ki, biz saatbaşına keçməklə adi ödəniş formatından uzaqlaşacağıq. Bu, cədvəli daha çevik edəcək, lakin saatlıq tarif çox yüksək olmasa, işçi pul itirə bilər”.

“Əmək prosesini təşkil edərkən məqsədəuyğunluq məsələləri rəhbər tutulmalıdır. Bir işçi həqiqətən gündə orta hesabla üç-dörd saat işləyir. Amma əgər insan əlavə istirahət günü üçün motivasiya olunarsa, beş gündə gördüyü işi dörd gündə tamamlaya bilər. Əsas iş günlərinin sayı deyil, işin keyfiyyətidir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

“Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov mövzuya dair AYNA-ya söyləyib ki, bu işdə hər şey dövlətin və cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən asılıdır: “Azərbaycanın son illərdə kifayət qədər iqtisadi və sosial uğurlar əldə etməsinə baxmayaraq, bu cür keçid hazırda real deyil. Amma təbii ki, biz inkişaf etmiş Avropa ölkələrində mövcud olan standartlardan hələ çox uzağıq”.

“Nəzərə almaq lazımdır ki, işğal illərində dağıdılmış işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasına külli miqdarda vəsait xərclənir. Bundan əlavə, dövlətimizin üzləşdiyi iqlim problemlərini, xüsusən də su qıtlığı problemini həll etmək lazımdır. Qərbi Avropa ölkələrinin, Kanadanın, ABŞ-ın və bəzi Asiya ölkələrinin daha çox vəsaiti və imkanları var, amma yenə də onların əksəriyyəti 5 günlük iş qrafikində qalır”, - deyə mütəxəssis vurğulayıb.

Lakin çox güman ki, dördgünlük işə keçən ölkələrin sayı getdikcə artacaq. Bu ölkələrdə istehsal o qədər məhsuldar və texnoloji cəhətdən inkişaf edib ki, onlar bunu ödəyə bilirlər. İşçilər tələb olunan bütün işi beş gündə deyil, dörddə tamamlaya bilərlər. Bizdə isə çoxları həftədə beş yox, altı gün işləyir, bəziləri isə hətta istirahət günü olmadan işləyir. Məsələn, bəzi emalatxanalar sifariş olduqda işləyir və hər şeyi müəyyən vaxt çərçivəsində etmək lazımdır.

“Ölkədə minimum əmək haqqı cəmi 345 manatdır ki, bu da indiki qiymətlərlə çox azdır. Tezliklə əlavə edəcəklərini vəd edirlər, amma elə olmalıdır ki, ehtiyacınız olan hər şey üçün kifayət etsin. İndi bir çox insanlar sağ qalmaq üçün bir neçə işdə çalışırlar. Onların həftədə üç gün istirahət etməyə vaxtları yoxdur. Vətəndaşların maksimum 20%-i bunu ödəyə bilər. Beynəlxalq standartlara görə, minimum əmək haqqı ölkə üzrə orta əmək haqqının 60%-i olmalıdır, lakin hələlik bu, heç yaxın da deyil. Ölkədə orta əməkhaqqı 980 manatdır, bu da o deməkdir ki, minimum əmək haqqının 600 manata yaxın olmalıdır”, - deyə İsmayılov qeyd edib.

Yeri gəlmişkən, ötən ildən Qazaxıstan da innovasiya yolu ilə gedir: orada işçilər dörd, beş və altı günlük iş həftəsini növbə ilə keçirmək imkanı əldə edirlər. Amma bu halda söhbət iş vaxtının azaldılmasından deyil, yeni iş qrafiki imkanlarından gedir.

Müəllif: Elya Belskaya