DGK-nın kolxozsayağı fəaliyyəti: yığımlar çoxalır, büdcə artır, əhali kasıblaşır

Əsasən ərzaq məhsullarının rekord qiymət artımına toxunan məmurlar qlobal inflyasiyaya və onun idxal xarakterinə istinad edirlər. Amma qiymət artımının səbəbləri təkcə xarici deyil, müstəqil analitiklər bu prosesdə fiskal təzyiqin rolunu qeyd edirlər.

Bahalaşmada, bəlkə də, əsas rolu gömrük oynayıb. Bunu AYNA-ya iqtisadçı ekspert Nemət Əliyev, müvafiq idarədə aparılan son “təmizləmə”lərə münasibət bildirərkən deyib. Onun sözlərinə görə, keçmiş gömrük rəhbərliyinin sayəsində ölkədə qiymətlər sıçrayışla artıb.

“O cümlədən, Səfər Mehdiyevin Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri olduğu 2018-ci ildən ölkəyə idxal olunan malların qiymətləri 197 faiz bahalaşıb. 2018-ci ildən etibarən idxal mallarının qiymətləri üç dəfə artıb: artıq həmin yaddaqalan ildə 30 faiz artım qeydə alınıb, 2019-cu ildə idxal qiymətləri daha 27 faiz artıb. 2020-ci ildə bu artım 23 faiz, keçən il 21 faiz olub. Bu ilin yanvar-aprel aylarında xaricdən gətirilən mallar daha 20 faiz bahalaşıb. Bu məlumatları əsas götürərək, sadə arifmetik hesablamalar apararaq, idxalın qiymətinin üç dəfə artması qənaətinə gəlirik”, – deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Mütəxəssis 4 il əvvəl 1000 manata xaricdən gətirilən malların bu müddət ərzində 3000 manata qədər bahalaşdığını söyləyib: “Burada inflyasiya məlumatlarının rəsmi xarakterini də nəzərə almaq vacibdir – bunlar hamısı orta rəqəmlərdir. Bir qayda olaraq, real inflyasiya daha yüksəkdir. Bundan başqa, heç kimə sirr deyil ki, gömrükdə sahibkarlar və sadə vətəndaşlar üçün ayrı-ayrı mallara və onların qruplarına görə artırılmış rüsumlar müəyyən edilib. Son nəticədə bütün bunlar qiymətlərdə öz əksini tapır. İdxalın qiymətinin bu cür artım dinamikasını dünyanın başqa harasında müşahidə etmək olar?!”.

“Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarını rəhbər tutaraq, 2018-ci ildə respublikaya 11,5 dollar manat dəyərində mal idxal edilib; 2019-cu ildə 13,7 milyard; 2020-ci ildə 10,7 milyard; 2021-ci ildə 11,7 milyard, 2022-ci ilin yanvar-aprel aylarında 4 milyard dollar dəyərində mal idxal edilib. Bu rəqəmləri yuxarıda göstərilən inflyasiya məlumatları ilə müqayisə etsək, Dövlət Gömrük Komitəsində qiymətlərin formalaşması və ondan sonra baş verən qiymət artımı təkcə inflyasiya hesabına əhaliyə 10,3 milyard dollara başa gəlib. Gömrük orqanlarının işinin mahiyyəti kadrların dəyişdirilməsi və ixtisardan ibarə olmamalıdır – real irəliləyiş üçün əsaslı dəyişikliklər tələb olunur”, – deyə Əliyev vurğulayıb.

Bu günlərdə Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) gömrük əməkdaşlarının həbsi barədə məlumat yayıb. Ardınca Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) sədri Səfər Mehdiyev tutduğu vəzifədən azad edilib.

Baş verənləri AYNA-ya şərh edən iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin fikrincə, DGK rəhbərliyinin işdən çıxarılması bütün problemləri həll edə bilməz: “Gömrük Komitəsi ayrıca bir qurum kimi tamamilə ləğv edilməlidir. Lakin bu, kifayət deyil, çünki burada əsas olan dövlətin yeni gömrük konsepsiyasının formalaşması, adətlərimizin özünün fəlsəfəsinin dəyişdirilməsidir”.

“Tutaq ki, gömrük rüsumlarının mahiyyəti yerli istehsalın və sosial yönümlülüyün dəstəklənməsindən gəlməlidir. Ümumiyyətlə, Dövlət Gömrük Komitəsi İqtisadiyyat Nazirliyinin və ya Maliyyə Nazirliyinin tərkibində dövlət xidməti kimi fəaliyyət göstərməlidir. Bundan başqa, gömrük rüsumları ilə bağlı yeni qanunvericiliyə ehtiyac var, xüsusən də əlavə dəyər vergisinin tutulması funksiyası gömrükdən alınaraq Dövlət Vergi Xidmətinə verilməlidir”, – deyə ekspert qeyd edib.

Müsahibimiz bir qədər əvvəl yüksək gömrük rüsumları ilə bağlı yaranan problemə də toxunub: “Ölkədə istehsal olunmayan, idxal olunan məhsullara 15% gömrük rüsumu və 18% ƏDV tətbiq edilməsinin daxili bazarda bahalaşmadan başqa perspektivi yoxdur. Gömrük isə ara-sıra dövlət xəzinəsinə daxilolmaların uçotunu elan edir, normadan artıq yerinə yetirilən planlar haqqında qürurla hesabat verir. Gömrük orqanları hər ay yığımların artması barədə məlumat verir və bunu kolxoz sədrinin süd məhsuldarlığının və ya pambıq məhsulunun artırılmasından danışmasına yaraşacaq dərəcədə fəxrlə edir”.

“Amma gömrük rüsumuna görə ödənilən hər manat istehlakçının cibindən çıxır. Ona görə də bu gün qiymətləri endirməyin, ən pis halda isə bahalaşmanın qarşısının alınmasının yeganə yolu əsas ərzaq və dərman vasitələrinə gömrük rüsumlarının və ƏDV-nin sıfırlanmasıdır”, – deyə Cəfərli fikrini yekunlaşdırıb.