KANUNİ Devrinde Yazılmış İki Kur’an Tercümesinden Osman Keskioğlu’nun seçtiği kelimeler. Vakıflar Dergisi S.IV, s. 91-103.
Hazırlayan: Ali YILDIZ
İstanbul’da Türk İslam Eserleri müzesinde Muhtelif tarihlerde yapılmış 9 tercüme vardır. Konya Müzesinde, Türkçeleri harekeli olarak yazılmış 5 adet Kur'an-ı Kerim vardır. Türkçe tercümelerden biri 965 H( 1557 M) tarihinde Hüseyin bin Hasan tarafından yazılmıştır. Diğeri 968 H (1560 M) tarihinde Mehmed bin Yusuf Eğriboz tarafından yazılmıştır. Karaman Beylerbeyi Hasan Paşanın vakfıdır.
ARAPÇA OKUMAYI BİLENLER İÇİN KOLAY BİR METİN.
-Tanrı: ﷲ
-Çalab: ﺮﺐ
-Şindi : ﺍﻶﻦ
-Alatenlü: ﺍﺑﺮﺺ
-Ökünç (öç) almak: اﻨﺗﻘاﻡ
-Göztut : اﻨﻈﺮ
-Ağırdıcı: اليم
-Hükmü bellü itmek : اڧٺا
-Yazuk : اﺸﻡ ‛ ﺠﻨاﺡ
-Yalan bağlamak :اڧٺرا
-Uslar ıssıları : اﻮﻝ اﻸﻠﺑاﺐ
-Kendözleri : اﻨﻒﺱ
-Karavaş: ﺍﻢﺔ ﺠارﻲ
-Karavaşlar : ﻒﺗﻴاﺖ
-Ilkılar (yılkı) : ﺃﻨﻌاﻢ
-Sınamak : ﺍﺐﺖﻝ
-Korkutmak : اﻨﺬاﺮ
-Yansuya tutmak, Yansulamak : اﺴﺗﮩﺰا
-Arka virmek : اﻋاﻨﻪ
-Bakagular : اﻏﻼﻞ
-Bendeşler : اﻤﺸاﻞ
-Yol eri : اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ
-Bilezükler : ﺍﺴﺍﻮﺭ
-Oğulcanlar : ﺍﺭﺨﺍﻢ
-Bendeşler, Oynatlar : ﺍﺯﻮﺍﺢ
-Yir (yer) : ﺍﺭﺽ
-Yazı (kır, karayer) : ﺑﺭ
-Katı kaygumak : ﺃﺴﻒ
-Ulurak : ﺍﮐﺑﺭ
-Ulu : ﮐﺑﻴﺭ
-Eksükrek : ﺍﻗﻝ
-Çokarak : ﺍﮐﺸﺭ
-Katırak : ﺃﺸﺪ
-Satu : ﺑﻴﻊ
-Muştuluk : ﺑﺸﺭﻯ
-Ten : ﺑﺪﻦ
-Ansızda : ﺑﻐﺘۃ
-Ademîler : ﺑﺸﺭ ‛ﻦﺍﺲ
-Ildırım ıldırmak : ﺑﺭﻖ
-Katı dirlüklü : ﺑﺍٴﺲ
-Uyundu : ﺘﺍﺑﻊ
-Arıtmak : ﺘﺰﻜﻴﻪ
-Yavuzgırmak : ﺘﻀﺭﻉ
-Artuk eylemek : ﺘﻔﻀﻴﻞ
-Başa kakmak : ﺘﺸﺭﻴﺐ
-Yanut : ژواﺐ
-Tartışmak : ﺠﺩاﻞ ﺸﻘاﻖ
-Gövde : ﺠﺴﻡ
-Çeriler : ﺠﻨوﺪ
-Dirmek : ﺠﻤﻊ
-Tamu : ﺠﻬﻢ
-Uçmak : ﺠﻧﺖ
-Bilüsüz : ﺠاﻫﻞ
-Gerçek : ﺤﻖ
-Aşakı gönüllü : ﺤﻟﻴﻢ
-Görklü : ﺤﺴﻦ
-Yavuz dilemek : ﺤﺴﺪ
-Güllük : ﺤﻤاﺮ
-Dirlük : ﺤﻴاﺕ
-Issı su : ﺤﻤﻴﻢ
-Barcın (Ali Yıldız Notu ipek, ipekli Kumaş-): ﺤﺮﻴﺮ
-Yunt : ﺨﻴﻞ
-Biş , beş : ﺨﻤﺲ
-Arusuz : ﺨﺒﻴﺲ
-Yeğrek : ﺨﻴﺮ
-Tonuz : ﺨﻨﺯﻴﺮ
-Süci : ﺨﻤﺮ
-İçesi nesne : ﺸﺮاﺐ
-Mengü kalıcı : ﺨاﻞﺪ
-Sonrağı saray : ﺪاﺮاﻶﺨﺮﺓ
-Kığırmak : ﺪﻋﺍ ٕ ﻨﺪا
-Döneç : ﺪأ ﺮه
-Dütengen : ﺪﺨان
-Kanbaha : ﺪﻴﺖ
-Yukaru ayak : ﺪﺮﺠﻪ
-Ümit tutmak : ﺮﺠا
-Er : ﺮﺠﻞ
-Erenler : ﺮﺠاﻞ
-Tanrı biliciler : ﺮﺑاﻨﻴﻭن
-Binitlü : ﺮﮐﺑان
-Yerdeprenmek : ﺮﺠﻔۃ
-Ağmak : ﻗﻰ ﺮۥ
-Yalavaç : ﺮﺴﻭﻞ
-Peygamber : ﻨﺑﻰ
-Bezek : ﺰﺨﺮﻑ ۢ ﺰﻴﻨۃ
-Salkım : ﺴﻨﺑﻠﻪ
-Imızganmak : ﺴﻨﻪ
-Dileyici, sorucu : ﺴﺍﺌﻞ
-Uğrı : ﺴﺍﺮۊ
-Beyinsizler, yeyin uslular : ﺴﻔﻬﺍ
-Yavuz : ﺴﻴﺌﻪ ۢ ﺸﺮ
-İğne yurdusu : ﺍﺨﻠﻴﺍﻂ ﺴﻢ
-Cadu : ﺴﺍﺤﺮ
-Caduluk : ﺴﺤﺮ
-Büğülenmiş : ﻤﺴﺤﻮﺮ
-Esrükler : ﺴﮑﺍﺮﻯ
-Yol ortası : ﺴﻮﺍٕﺍﻠﺴﺑﻴﻞ
-Yufka, ince barcın : ﺴﻨﺩﺱ
-Yoğun, kalın barcın : ﺍﺴﺘﺑﺮﻖ
-Ortak : ﺸﺮﻴك
-Tanuk : ﺸﺍﻫﺩ
-Tanuk tutar : ﻴﺸﺍﻫﺪ
-Gögüz : ﺼﺩﺮ
-Ün : ﺼﻴﺤۃ
-Katlanıcı : ﺼﺍﺑﺮ
-Bir dipden : ﺼﻨﻭﺍﻦ
- Bitiler :ﺼﺤﻒ
-Konuk : ﻀﻴﻒ
-Yiyesi : ﻁﻌﺍﻢ
-Yiyesi vermek : ﺍﻂﻌﻢ
-Karanuluk : ﻈﻠﻤۃ
-Tapmak : ﻋﺒﺍﺪﺖ
-Sünükler : ﻋﻈﺍﻢ
-Sağış (sayı) : ﻋﺪﺪ
-Sağışlanmış : ﻤﻌﺪﻭﺪ
-İvedurmak : ﻋﺠﻟﻪ
-Key iveci : ﻋﺠﻭﻞ
-Tan : ﻋﺠﺐ
-Tanlamak : ﺘﻌﺠﺐ
-Ayruk : ﻏﻴﺮ
-Görünmez nesne :ﻏﻴﺐ
-İrte : ﻏﺩﺃ
-Kakımak : ﻏﻴﻈ ٬ ﻏﻀﺐ
-İğirmek : ﻏﺬﻞ
-Kaygu : ﻏﻢ٬ ﺨﻦﺬ
-Kalın : ﻏﻠﻴﻈ
-Bay : ﻏﻨﻰ
-Sınamak : ﻓﺘﻨﻪ
-Bayruktan çıkıcı :ﻓﺍﺴﻕ
-Yürek : ﻓﯣﺍﺪ
-Gönül : ﻘﻠﺐ
-Sin : ﻘﻴﺮ
-Çalış : ﻘﺘﺍﻞ ‛ ﺟﻬﺍﺪ
-Çalışmak : ﺤﺮﺐ
-Ant içmek : ﻘﺴﻢ
-Ant : ﻴﻤﻴﻦ
-Kesek : ﻘﻄﻌۃ
-Eyitti : ﻗﺍﻞ
-Dahi kaçan eydildi : واذﻘﻴﻞ
-Depelemek : ﻗﺘﻞ
-Ton, giyisi : ﮐﺴوﻩ
-Emcegi ağırşaklanmış ,
yaşdaşlar : ﮐواﻋﺐ ‛ اﺘﺮاﺒﺃ
-Şinik : ﮐﻴﻞ
-Yalın : ﻠﻅﻰ
-Kaçandur Tanrı arka vermeği : ﻤﺘﻰﻨﺼﺮﷲ
-Durak : ﻤﺴﮐﻦ
-Ancılayın : ﻤﺸﻠﮫ
-Gönenmek (Refah) : ﻤﺘﻉ
-Gönendürmek : ﻤﺘﻊ
-Sayruluk : ﻤﺮﺾ
-Dölenmek : ﻤﺴﺘﻏﺮ٬ﺴﮑﻦ
-Yarlıgamak : ﻤﻐﻓﺮﺖ
-Yokamak : ﻤﺲ ٬ ﺗﻤﺍﺲ
-Ölüm, depe : ﻤﻮﺖ
-Öğüt : ﻤﻮﻋﻈﺍ
-Mezgit : ﻤﺴﺠﺪ
-Birbirine bendeş : ﻤﺗﺸﺍﺒﮫ
-Key arınmış : ﻤﻂﻬﺮ
-Berkitmek : ﻤﻴﺸﺍﻖ
-Sakınıcı : ﻤﺗﻗﻲ
-Arka verici : ﻤﺼﻴﺮ
-Çiftleşmek : ﻨﮑﺍﺡ
-döl : ﺯﺮﻴﺔ ‛ ﻨﺴﻞ
-Yıygımak : ﻨﮩﯥ
-İyi dileyici : ﻨﺼﺡ
-Arımak: ﻨﺼﺐ
-Ilduz : ﻨﺠﻢ
-Ildırayıcı : ﺜﺍﻗﺐ
-Üvürüciler : ﻨﻔﺍﺚ
-Der nek : ﻨﺍﺩﻴﮫ
-Ismarladı : ﻮﺼﻲ
-Dahi ol yücedür, uludur : ﻮﻫﻮﺍﻟﻌﻟﻲﺍﻟﻌﻆﻴﻢ
-Gin (Genişlik) : ﻮﺍﺴﻊ
-İş sürücü : ﻮﻜﻴﻞ
-Aldarlar : ﻴﺧﺍﺪﻋﻮﻦ
-Aldamazlar : ﻴﺧﺍﺪﻋﻮﻦ ﻤﺍ
-Ecüc mecüc : ﻴﺃﺠﻮﺝ ﻤﺃﺠﻮﺝ
-Bayık : ﺍﻦّ ٬ ﻘﺪ
-Kande kim : ﺤﻴﺙ
-Nesne : ﺷﻲ
-Her nice kez : ﻛﻟﻤﺍ
-Nite : ﻛﻴﻒ
-Ne, nice : ﻤﺍ
-Kez, gez : ﻤﺮﺓ
-Dahi, daki : ﻮ
-boyun virmek : ﺍﻄﺍﻋﺖ
-yapışmak : ﺍﻋﺘﺼﺍﻢ
-yazuk : ﺍﺸﻢ
-yılkılar : ﺍﻧﻋﺍﻢ
-ısmarladum yüzüm : ﺍﺴﻠﻤﺖﻮﺠﻬﻲ
-boyun virdi : ﺍﺴﻠﻢ
-in ıssıları : ﺍﺼﺤﺍﺐﻜﻬﻒ
-bir bölük cemaat : ﺃﻤﺔ
-yazu bilmezler : ﺍﻤﻴﻴﻦ
-dişi : ﺍﻨﺸﻲ
-bilürek : ﺍﻋﻠﻢ
-Tanrı dileğile : ﺒﺬﻦﷲ
-dartışırsız : ﺘﺤﺍﺟﻮﻦ
-dartışdınız : ﺤﺍﺟﺟﺗﻢ
-Görklü : ﺤﺴﻦ
-yakın dirlük : ﺤﻴﺍﺓﺍﻠﺪﻨﻴﺍ
-sonraki gün : ﻴﻭﻢﺁﺧﺭ
-ebedi kalıcılar : ﺧﺍﻠﺪﻭﻦ
-mengü : ﺧﺍﻠﺪ
-erkek : ﺫﻜﺭ
-gez : ﺪﻔﻌﻪ
-incik : ﺴﺍﻖ
-ılgım salgım : ﺴﺭﺍﺐ
-nesne : ﺸﻲ
-ağırdıcı azap : ﻋﺫﺍﺐﺃﻠﻴﻢ
-kuşluk öyüni : ﻏﺪﺍﻋ
-yarlıgamak : ﻏﻔﺭﺍﻦ
-er oğlan : ﻏﻼﻢ
-bölük : ﻔﺭﻴﻖ
-bendeş eylemek : ﻏﺻﺍﺺ
-kutlu : ﻤﺑﺍﺭﮎ
-yüz döndürücüler : ﻤﻌﺭﻀﻮﻦ
-eyu iş: ﻤﻌﺭﻮﻒ
-yavuz iş : ﻤﻧﮑﺭ
-durak yeri : ﻤﺃﻮﻲ
-od : ﻧﺍﺭ
-avratlar : ﻨﺴﺍﻋ
-vay : ﻮﻴﻞ
-daki, dahi : ﻮ
-dokuşurlar : ﻴﺧﺗﺼﻤﻮﻦ
Paylaştığım bu yazı şu bakımdan önemlidir. Selman-ı Farisi'nin Fatiha Suresini Farsça okumasına Peygamberimizin cevaz vermesi ile Müslümanlar İslamiyet’i kendi dillerinde anlama çabasını başlatmışlar. Bu gün müzelerimizde Farsçaya çevrilmiş Kur'anlar da vardır. Türkler İslamiyet’le Farslardan sonra tanıştıkları için bu gayret Türklerde binli yılların başında başlamıştır. Bu gün eski eserler müzemizde bundan 1000 yıl önce Türkçeye çevrilmiş Kur'an-ı kerim vardır. Türkler'in Kur'anı kendi dillerinde anlama çabaları 1000 yıldan beri devam etmektedir. Türkçe Kur'an çabası özellikle Anadolu'da ve Beyliklerde yoğun şekilde vardır. İstanbul'da çok mektep ve medrese olduğu için İstanbul bu konuya eğilmemiştir. Anadolu dışında bilhassa Gelibolu bu gayretlerin merkezlerindendir. Çünkü Gelibolu, Karaman Türkmenlerinin kurduğu bir deniz üssüdür ve oradan hem Trakya hem de deniz aşırı memleketlere seferler yaparlardı. Bu üssün mensuplarında Türkçe anlamak isteği fazlaydı.. Bu seferler ile İngiltere'nin kuzeyini yani İrlanda'ya ve İzlanda adasına kadar yayılmışlar hatta Cebel-i Tarık geçidini kontrol eden ve Arapların Al-Boran adını verdikleri adaya Garamanlı Adası adını koymuşlardır. Gelibolu üssünde yetiştirilen serdengeçtiler, hem bedenen hem de ruhen eğitiliyor, bir kaç saat sonra kendilerini ölümün beklediği düşüncesi ile hazırlanıyorlardı. Bu yüzden olmalı ki burası tam bir alperen mektebi idi. Orada yetişen serdengeçtiler arasından fethedilen yunan adaları orta ve batı Akdeniz yerleşimlerinde koloniler oluşturdular.Tekke ve zaviyeler kurdular.Sakız adası ilklerden olmakla bunların meşhurlarındandı. Burada en önemli güçleri Kur'andan aldıkları zafer ve cihad ayetleri idi. Ayrıca Osmanlıdan çok önce bu adalara yerleştirdikleri deniz erleri ve ahaliye de moral vermek, Ceneviz, Venedik ve Frenk- İspanyol saldırılarına karşı sağlam durmalarını sağlamak için dinden güç almalarını öğretiyorlardı. Her Türk kendi başına bir bilgi ve iman kaynağı idi. Buralara gönderilen serdengeçtiler Akdeniz kıyılarındaki Türkmen aşiretlerinden seçiliyordu.Türkçeden başka dil bilmeyen ve imanla bağlı oldukları dinlerinin kendilerine ne anlattığını anlama çabası onun için Anadolu insanında daha fazlaydı. Saf Anadolu Türkçesi kullanan bu insanlara o günün Türkçesi ile çevrilmiş Kur'anlar okutuluyor, belli merkezlerde vakıflar kurularak bu çabanın sürekliliği sağlanıyordu. Dikkat edilirse bu Kur'anlardaki lisan Yunus Emre lisanıdır. O büyük insan da İslamiyeti Türk insanına kendi dilinde sevdirmiş ve 800 yıldır bu sevgi aratarak devam etmiştir. Osmanlı Anadolu ile savaşmaya başlayıp onları yok hükmünde sayınca onlara ait bu kıymetli eserlerin çoğu da konaklarında saraylarında çoluk çocukları ile birlikte yakılmış, sağ kalanları da Serez, Gelibolu, Rumeli taraflarına ve adalara sürgün edilmiştir. Böylece Türklerin İslamiyet’i kendi dillerinde anlama gayreti Osmanlı tarafından bitirilmiş, halk ezberci hocaların eline kalmıştır.Bu gün verdiğimiz bu tercümelerin içindeki kelimelerden anlaşılıyor ki Türkler yeni ve kendileri için fevkalade karmaşık olan din alanında da dillerini geliştirmiş, Allah'ın mesajını anlamaya çabalamışlardır. Bu çaba Vani Mehmet Efendiye kadar devam etti ama o da Bursa'da sürgünde ölüme terkedildi. Çünkü Mısırın fethi ile Türkiye' ye getirilmiş veya sonradan burada ekmek var olduğunu görerek kendiliğinden gelmiş Arap kültürlü din uleması Türkçe'ye cevaz vermemiş hatta aşağılamış, oradan getirdikleri dil ve usulde kendi dillerinde eğitimin devamı için adeta savaşa vermişlerdir. Bu tercümeler artık eski Türkçeye ait kelimeleri havi bir hazine kıymetinden öte bir şey ifade etmiyor. Ama ve hiç olmazsa bu Türkçe kelimelerin de bilinmesinde fayda vardır. Bir örnekle kapatmak istiyorum. Biz ülkücüler Arapçıların etkisi ile senelerce TDK sözcükleri karşı direndik. Bu listede verdiğim bir kelime var. Karşısında Arapça CEVAP yazıl bu sözcük YANUT'tur. Bu gün yanıt diye korka korka kullandığımız ve öz be öz Türkçe olduğunu bilmeden solcular kullanıyor diye direndiğimiz bu sözcüğün aslını tercümeler içinde bulup çıkardım. Dinimizi bilmediğimiz gibi maalesef kendi öz dilimizi de bilmediğimiz ve bazı kavgaları dolma tüfek yaptığımıza bir örnektir. selam ve dua ile.
Şunu da belirtmeliyim: "Allah-üs'Samed" in manasını bilmeyen birçok cahil din görevlisi ve özellikle cemaat erbabı ve İngiliz Yetiştirmesi Amerikan Dincileri "Ahirette herkes Arapça konuşacak, orada müşterek dilimizi Arapça olacağına göre neden burada da olmasın?" propagandasını ve baskısını yaparak dinimizin Türkçe öğrenilmesine şiddetle karşı koyuyorlar. Tabii ki vaktiyle uygulanan Türkçe Ezan travmasından çok faydalanıyor ve onunla tehdit ediyorlar. Diyanet bu konuda duvar. Ama en büyük kabahat biz Ülkücülerin. 40 yılda ne bir din bilgini yetiştirebildik ne de dil bilini. Başkalarının yaptıklarını eleştirmek ve küfretmekten fazla yapılacak şeyler var.
ALİ YILDIZ