Teberler (Abdallar), yazılı belgelerde sınırlı olmakla birlikte, sözlü gelenekte kökenleri Orta Asya’daki Eftalit (Akhun) İmparatorluğu’na dayandırılır. 13. yüzyılda Moğol akınlarıyla Horasan’dan Anadolu’ya göç eden bu topluluk, yaklaşık sekiz yüzyıldır Anadolu’nun kültürel ve dini tarihinde kendine özgü bir yer edinmiştir[^1].
Abdalan-ı Rum ve Tasavvufî Zümreler
Selçuklu döneminde “Abdalan-ı Rum” adıyla bilinen gezgin derviş toplulukları içerisinde Abdallar önemli bir rol oynamıştır. Kalenderî ve Babâî hareketlerine katılan bu topluluk, Abdal Musa ve Geyikli Baba gibi önderleriyle tasavvufun yanı sıra Osmanlı’nın kuruluş dönemindeki gazâ ruhunun da taşıyıcısı olmuştur[^2]. Tasavvuf literatüründe “abdal” kelimesi, “dolaşan derviş, kalenderî” anlamında kullanılmaktadır[^3]. XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da “Abdalan-ı Rum” olarak anılan bu zümre, Hacı Bektaş Veli, Kalenderî ve Haydarî gelenekleriyle yakından ilişkilidir[^4]. Bu bağlamda, “abdal” kavramı bir soy adı olmaktan çıkmış, sosyal-dini bir topluluk adını temsil etmiştir.
Osmanlı Döneminde Teberler
Osmanlı kaynaklarında Teberler, zaman zaman “Türkmen Kıbtîleri” olarak kaydedilmiştir[^5]. Anadolu ve Rumeli’ye yayılan Teberler, Alevî-Bektaşî inancını benimsemiş, göçebe ya da yarı göçebe yaşamlarını sürdürmüştür. Çalgıcılık (özellikle davul-zurna), sepetçilik, kalaycılık ve demircilik gibi mesleklerle geçim sağlamışlardır. Mehter geleneğinden günümüz halk müziğine kadar uzanan müzikal mirasları, Neşet Ertaş ve Muharrem Ertaş gibi ustalar aracılığıyla Anadolu müzik kültürüne damgasını vurmuştur[^6].
Teber Kelimesinin Sembolizmi
“Teber” kelimesi hem balta hem de davul anlamına gelir. Osmanlı döneminde “teberdâr” olarak anılan yeniçeriler baltalarıyla bilinirken, dervişlerin teberi ise hem yolculuk aracı hem de tasavvufî bir sembol olmuştur[^7]. Bu bakımdan teber, savaş cesaretini ve dervişin nefisle mücadelesini aynı anda temsil eder.
Teberler ve Çukurova
Teberlerin Anadolu’daki en güçlü izlerinden biri Adana ve Çukurova bölgesinde görülmektedir. Osmanlı arşiv belgeleri, onların Adana Sancağı’nda yoğun bir varlık gösterdiğini ortaya koymaktadır[^8]. Bölgedeki düğünlerin ve şenliklerin vazgeçilmez müzisyenleri olan Teberler, aynı zamanda sepetçilik ve kalaycılık gibi zanaatlarla da geçimlerini sağlamışlardır. Cumhuriyet döneminde yerleşik hayata geçerek özellikle Adana’nın kenar mahallelerinde yaşamaya başlamışlardır. Günümüzde Adana Teberler Derneği, bu kültürü korumak ve gelecek nesillere aktarmak için faaliyet göstermektedir[^9].
Teberler, Orta Asya’dan Çukurova’ya uzanan tarihî yolculuklarında baltayı davula dönüştüren, müziği yaşam tarzına dönüştüren ve Alevî-Bektaşî inancıyla yoğrulmuş bir topluluk olarak varlığını sürdürmektedir. Onlar, Anadolu kültür mozaiğinin en renkli parçalarından biri olmaya devam etmektedir.
Mehmet Özgür Ersan Abdal Yesari
Kaynakça
• Birdoğan, Nejat. Anadolu ve Balkanlarda Alevi-Bektaşi İnanç Önderleri. İstanbul: Can Yayınları, 1995.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
• Köprülü, Fuad. Anadolu’da İslamiyet. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Mélikoff, Irène. Uyur İdik Uyardılar: Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. İstanbul: Cem Yayınları, 1993.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı. Ankara: Dergâh Yayınları, 1996.
• Türk, Hüseyin. “Adana Abdalları Üzerine Sosyo-Kültürel Bir Araştırma.” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2012.
• Üzüm, İlyas. Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Dipnotlar
[^1]: Köprülü, Anadolu’da İslamiyet, s. 210-214.
[^2]: Ocak, Babailer İsyanı, s. 87-92.
[^3]: Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, s. 53-55.
[^4]: Mélikoff, Uyur İdik Uyardılar, s. 33-36.
[^5]: Birdoğan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi-Bektaşi İnanç Önderleri, s. 212.
[^6]: Üzüm, Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik, s. 184-186.
[^7]: Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, s. 115.
[^8]: Türk, “Adana Abdalları Üzerine Sosyo-Kültürel Bir Araştırma”, ÇÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2012.
[^9]: Adana Teberler Derneği, resmi açıklamalar (saha verisi).
Özgür Ersan Bektaşi
TEREF